Цэтлікі: штучныя мовы, эсперанта

Катэгорыі: Мовы Еўропы

АД АЎТАРА

Штодзень, раніцай ці вечарам, беручы ў рукі газету, праглядваю перш-наперш рэкламу. І ў ёй, трэба адзначыць, даволі часта сустракаю такія абяцанні: “Незалежна ад вашых здольнасцей вы загаворыце па-англійску праз 2,5 месяца!” І калі б не быў рэалістам у жыцці, я б горка шкадаваў: “І чаму я, небарака, змарнаваў ажно пяць гадоў на вывучэнне французскай і англійскай моў у Мінскім інстытуце замежных моў, калі на гэта мне хапіла б усяго пяць месяцаў на звычайных курсах, на якія так гасцінна, хоць і не надта танна запрашаюць на кожным кроку?!”

І, сапраўды, прачытае іншы раз чалавек такую рэкламу і клюне, падумаўшы: «А чаму б і не паспрабаваць? Не багі ж гаршкі абпальваюць!» І, магчыма, паспрабуе. Можа, тыдзень, можа, месяц. А можа, і ўвесь тэрмін неяк выцягне. І, магчьша, загаворыць. Толькі загаворыць далёка не кожны жадаючы, ды і то ў межах, вызначаных праграмай, тэматыкі, граматычнага і слоўнікавага мінімуму, што нават не дае падстаў сцвярджаць: I speak English (я размаўляю па-англійску). І справа тут не ў здольнасцях чалавека, а перш за ўсё ў незвычайнай цяжкасці вывучэння моў наогул.

І тым не менш ёсць шмат людзей, якія вельмі хацелі б валодаць хаця б адной замежнай мовай. Але ж так не стае часу! Ды і тыя ж курсы не кожнаму дасягальныя. І вось тут хочацца параіць: вывучайце міжнародную дапаможную мову эсперанта! Мільёны людзей ва ўсім свеце вывучаюць гэтую надзвычай простую, надзвычай лёгкую для вывучэння і даволі мілагучную мову. І яшчэ мільёны выкарыстоўваюць яе ў сваім паўсядзённым жыцці як хобі, як любімы занятак, лістуючыся з эсперантыстамі краін, якія іх асабліва цікавяць. Вельмі часта, вывучыўшы эсперанта, яны на гэтым не спыняюцца, а пачынаюць вывучаць якую-небудзь замежную мову, бо веданне эсперанта аблягчае вывучэнне той жа англійскай або нямецкай мовы, і асабліва моў раманскай групы:французскай, іспанскай, італьянскай.

Прапануючы вам кнігу «Мова эсперанта. Практычны дапаможнік», хачу адзначыць, што такая кніга на беларускай мове выдаецца ўпершыню. Яна можа быць выкарыстана для вывучэння эсперанта як самастойна, так і ў секцыях ці гуртках.

У першым раздзеле «Эсперанта на Беларусі» чытач даведаецца аб распаўсюджанні эсперанта на Беларусі з пачатку існавання мовы і да апошняга часу.

Другі раздзел кнігі — асноўны. У ім граматыка эсперанта выкладзена даступнай нават школьніку мовай. Усе правілы падзелены на параграфы і пункты, што з'яўляецца дадатковай зручнасцю пры карыстанні кнігай.

Трэці раздзел «Вучэбныя практыкаванні і тэксты» вызначае характар кнігі: яна не з'яўляецца падручнікам, а толькі дапаможнікам. Асобам, якія вывучаюць мову эсперанта самастойна, рэкамендую працаваць з практыкаваннямі і тэкстамі метадам зваротнага перакладу: спачатку перакладаеце тэкст з эсперанта на беларускую мову, а потым (лепш на наступны дзень) з беларускай на эсперанта і правяраеце правільнасць вашага перакладу па кнізе. Пажадана, каб гэтак выконвалася адно і тое ж практыкаванне па некалькі разоў. Такім чынам лягчэй будуць запамінацца словы і засвойвацца граматычныя правілы на практыцы.

У чацвёртым раздзеле пададзены паэтычныя творы беларускіх эсперантыстаў і творы беларускіх паэтаў у перакладзе на мову эсперанта, большасць з якіх нідзе раней не друкавалася.

Апошні раздзел у кнізе — эсперанта-беларускі слоўнік, у якім пададзены словы для актыўнага засваення.

Хочацца пажадаць усім, хто возьме ў рукі гэты дапаможнік з мэтай вывучэння міжнароднай мовы эсперанта, поспехаў.

Paздзeл І.
ЭСПЕРАНТА НА БЕЛАРУСІ

У ліпені 1887 года ў Варшаве выйшла кніга «Міжнародная мова. Прадмова і поўны падручнік. Для рускіх». Аўтар палічыў за лепшае выдаць кнігу пад псеўданімам «доктар Эсперанта». Само слова «эсперанто» ў перакладзе з новай мовы азначала «чалавек, які спадзяецца». Гэтым псеўданімам доктар-акуліст з Беластока Людовік Лазар Заменгоф выказаў сваё спадзяванне, што яго мова прыдасца для міжнародных зносін і будзе карыснай простаму люду, які не ў стане вывучыць некалькі замежных моў, каб мець зносіны (размаўляць ці ліставацца) з чужаземцамі. І трэба адзначыць, што спадзяванні аўтара міжнароднай мовы эсперанта спраўдзіліся: зараз мільёны і мільёны людзей ва ўсіх краінах свету выкарыстоўваюць мову Заменгофа для сваіх патрэб ці вывучаюць яе.

Аднак шлях да міжнароднага прызнання карысці новай мовы быў у эсперанта нялёгкі. Распаўсюджванне яе ішло даволі марудна. У тым жа 1887 годзе аўтар выдаў свой падручнік на нямецкай, французскай і польскай мовах, а ў наступным, 1888 годзе, — на англійскай. У гэтым жа годзе быў створаны і першы клуб эсперантыстаў, аматараў мовы эсперанта, у Нюрнбергу (Германія), а ў 1889 годзе ў гэтым жа горадзе пачало выходзіць і першае перыядычнае выданне на эсперанта «La Esperantisto».

У Расіі першая група эсперантыстаў узнікла ў Маскве ў 1889 годзе, а ў 1891 годзе была створана першая афіцыйная суполка эсперантыстаў «Espero» («Надзея») у Пецярбурзе. Але ў Расіі заўсёды панавала моцная цэнзура і ствараць такія суполкі было амаль немагчыма. А пасля апублікавання ў часопісе «La Esperantisto» артыкулаў Льва Талстога царская цэнзура наогул забараніла распаўсюджванне гэтага часопіса ў Расіі, як «служащего органом лжеучения» графа Льва Талстога. Зразумела, што пад тайным наглядам паліцыі апынуліся і эсперантысты краіны. Аднак, нягледзячы на гэта, эсперанта заваёўвала ўсё новых і новых прыхільнікаў.

Аднымі з першых эсперантыстаў на Беларусі можна лічыць таленавітага даследчыка прыроды Уладзіслава Дыбоўскага (1838—1910) і яго брата Бенядзікта. Яны нават сабралі вялікую на свой час бібліятэку выданняў на мове эсперанта.

Аднак больш шырокае распаўсюджванне мова эсперанта набывае ў Расіі і на Беларусі на пачатку нашага стагодзя. Менавіта ў гэты час эсперанта пачынаюць вывучаць І. М. Фёдараў (1904), які пасля становіцца вядомым беларускім дзіцячым пісьменнікам Янкам Маўрам, Д. І. Выгодскі (Гомель, 1903), які потым стаў вядомым пісьменнікам і перакладчыкам з іспанскай і партугальскай моў, З. Х. Жылуновіч (1905—1906), больш вядомы як беларускі пісьменнік Цішка Гартны.

Прыкладна ў гэты ж час эсперанта пачынаюць вывучаць Э. В. Палсемен з мястэчка Холмеч каля Рэчыцы, браты з Рэчыцы М. А. Мнухін (1904) і Г. А. Мнухін (1911), якія сталі прапагандыстамі мовы эсперанта. А Георгій Дзешкін, які вывучыў эсперанта ў 1908 годзе, быў адным з арганізатараў суполкі эсперантыстаў у Вільні ў 1909 годзе. Праўда, група эсперантыстаў у Вільні існавала і намнога раней, яшчэ ў 1892 годзе, але арганізацыйна яна не была аб'днана і праз некаторы час распалася. 3 цягам часу Георгій Дзешкін стаў вядомым сярод эсперантыстаў не толькі як актыўны прапагандыст мовы эсперанта, але і як паэт, які піша вершы на мове эсперанта. Яго вершы публікаваліся ў часопісах, выходзілі асобнымі кніжкамі.

У 1913 годзе пачаў вывучаць мову эсперанта Гірш Бранзбург, які жыў тады ў Віцебску. Тут да гэтага часу ўжо існавала невялікая група эсперантыстаў, якія час ад часу збіраліся на кватэры ў доктара Урбановіча.

Якасна новы штуршок развіццю руху эсперантыстаў даюць падзеі 1917—1918 гадоў. Увесь народ як быццам абудзіўся ад летаргічнага сну. Палітычная актыўнасць простага народа, асабліва моладзі, прага да ведаў аказалі найбольшы ўплыў і на развіццё руху эсперантыстаў. І ў рух уліваюцца свежыя, больш актыўныя сілы. А дзейнасць эсперантыстаў набывае новыя формы. Яны цяпер не толькі прапагандуюць мову эсперанта, але і пачынаюць яе выкладанне на курсах і ў гуртках. Ужо ў 1919 годзе Э. В. Палсемен выкладае мову эсперанта ў школах Чэрвеня, а Грыгаровіч становіцца актыўным арганізатарам эсперанта-курсаў у Віцебску. Тут жа, у Віцебску, пачынае сваю дзейнасць і Е. М. Флейс як кіраўнік эсперанта-курсаў (1919—1921). І менавіта ў Віцебску праходзіць прыфрантавы з'езд эсперантыстаў, у якім прымаюць удзел эсперантысты з розных куткоў Беларусі і Смаленшчыны.

Яшчэ раней, у 1918 годзе, у Гомелі ствараецца група эсперантыстаў, у якую ўвайшлі А. Г. Юдзіцкі, Секірштэйн і інш. У гэтай групе пачынаў вывучаць эсперанта Змітрок Снежка, які пасля стане фігурай № 2 у беларускім руху эсперантыстаў даваеннага часу.

2—5 чэрвеня 1921 года ў Петраградзе адбыўся ІІІ Усерасійскі з'езд эсперантыстаў, які быў адначасова аб'яўлены і І з'ездам Саюза эсперантыстаў савецкіх краін (СЭСК), які пасля быў перайменаваны ў Саюз эсперантыстаў Савецкіх Рэспублік (СЭСР). У Цэнтральны Камітэт СЭСК быў абраны і эсперантыст з Віцебска Б. Шабер.

У 1923 годзе СЭСК выдаў першую сваю адрасную кнігу, у якой былі зарэгістраваны суполка эсперантыстаў у Віцебску (кіраўнік Б. Шабер), суполка «Verda lumo» («Зялёнае святло») у сяле Магільна (кіраўнік Ст. Пустошка), група эсперантыстаў у Кублічах на чале з М. Н. Смірновым, суполкі эсперантыстаў у Гомелі, Рэчыцы (кіраўнік М. А. Мнухін) і Новазыбкаве (кіраўнік Р. 1. Берэнштэйн). У Мінску працавала гарадская суполка эсперантыстау (кіраўнік Зм. Снежка) і студэнцкі гурток эсперантыстаў пры Дзяржуніверсітэце. Былі таксама суполкі эсперантыстаў у Бабруйску (кіраўнік Е. Валкоўскі), Чэрвені (кіраўнік Е. Велітоўскі), Заслаўі (кіраўнік Р. Белавус).

У студзені 1924 года ў Мінску ствараецца Цэнтральнае Бюро Беларускай арганізацыі СЭСР, старшынёй якога становіцца Ян Клыс, а сакратаром Змітрок Снежка. Пачалася актыўная работа гэтых двух таварышаў на ніве развіцця эсперанта-руху на Беларусі. Ужо да І Усебеларускай канферэнцыі СЭСР, якая адбылася 28—29 мая 1925 года ў Мінску, у БССР налічвалася 37 гурткоў эсперантыстаў: у Мінску, Віцебску, Гомелі, Рэчыцы, і Слуцку, Талочыне, Жлобіне, Смілавічах і ў іншых месцах. К гэтаму часу ў рух эсперантыстаў прыйшлі новыя маладыя энергічныя людзі, як, напрыклад, М. П. Мандрык (1921) і Б. Берын (1923) у Рэчыцы, Г. Бранзбург у Віцебску (у 1923—1924 гг. арганізоўвае курсы эсперанта для медыцынскіх работнікаў).

У Мінску ў 1924 годзе праводзіцца вялікая работа па арганізацыі курсаў і гурткоў па вывучэнню мовы эсперанта. Возьмем хроніку за адзін месяц гэтага года:

8 лістапада — арганізацыйны сход з дакладамі аб эсперанта ў Цэнтральным клубе ЛКСМБ імя КіМа. Прысутнічала 170 чалавек, запісалася на курсы 50 чалавек.

16 лістапада — урачысты сход ячэйкі эсперантыстаў Белдзяржуніверсітэта. З дакладамі выступілі намеснік рэктара універсітэта С. З. Куценбоген (Пралетарыят і міжнародная мова) і прафесар В. Іваноўскі (Эсперанта і навука). Прысутнічала 300 чалавек.

20 лістапада — арганізацыйны сход у цэнтральным клубе ЦСПСБ імя Прафінтэрна. З дакладамі выступілі Кукелка і Самрыштэйн. Прысутнічала 200 чалавек. Запісалася на курсы 35 чалавек.

23 лістапада — даклад Яна Клыса ў цэнтральным партыйным клубе імя Карла Маркса.

У гэты час эсперанта на Беларусі была настолькі папулярнай мовай, што за яе вывучэнне браліся нават цэлыя калектывы. Часопіс «Международный язык» паведамляе сваім чытачам: «Віцебск. Ячэйка камуністычнага саюза моладзі пры станцыі Віцебск вырашыла вывучаць мову эсперанта».

На пачатак 1925 года ў Мінску існавала ячэйка эсперантыстаў пры БДУ (80 чал.), польскім педтэхнікуме (50 чал.), пры ЦК прафсаюзаў (45 чал.), існавалі ячэйкі эсперантыстаў пры цэнтральным партыйным клубе, цэнтральным камсамольскім клубе, цэнтральным яўрэйскім клубе, працаваў гарадскі камітэт эсперантыстаў, які налічваў 25 актывістаў. Працуе акруговы камітэт эсперантыстаў у Бабруйску і там жа ячэйка ў клубе імя Парыжскай Камуны (25 чал.). У Бабруйску працуюць агульнагарадскія курсы эсперанта, а ў Гомелі — 2 групы курсаў для дарослых (100 чал.) і адна для дзяцей і падлеткаў (35 чал.), працуюць курсы па вывучэнню эсперанта ў Новабеліцы пры рабочым клубе, ў Новазыбкаве (кіраўнік Кушняроў), у Віцебску і ў іншых гарадах і мястэчках. Вялікую дапамогу ў прапагандзе эсперанта аказвае друк. Для больш актыўнага выкарыстання друку ў Мінску ствараецца Беларускае эсперанцкае газетна-інфармацыйнае бюро. Толькі за год работы гэтага бюро ў беларускім друку надрукавана больш як 400 нататак і артыкулаў пра мову эсперанта ці пра мерапрыемствы эсперантыстаў. Гэтыя матэрыялы ахвотна друкуюць газеты «Савецкая Беларусь», «Звязда», «Мэот» (на польскай мове), «Вэкэр» (на яўрэйскай мове) і інш.

У 1924 годзе Цэнтральнае Бюро Беларускай арганізацыі СЭСР для сувязі з месцамі пачынае выпускаць «інфармацыйныя лісты», што, зразумела, спрыяла аб'яднанню эсперантыстаў у цэласную арганізацыю за мінімальна кароткі тэрмін. Ужо на І канферэнцыі Беларускай арганізацыі СЭСР 28—29 мая 1925 г. прысутнічала 400 дэлегатаў і гасцей. Аўтарытэт Беларускай арганізацыі СЭСР і яе Цэнтральнага Бюро расце. Ужо на другім з'ездзе СЭСР, які адбыўся 26—30 ліпеня 1925 года ў Маскве, было канстатавана: па колькасці эсперантыстаў — членаў СЭСР Мінск знаходзіцца на другім месцы пасля Масквы. За Мінскам ідуць Ташкент, Уфа і Ленінград.

У гэты час не толькі пашыраецца сетка гурткоў і курсаў, на якіх мову эсперанта вывучаюць толькі ў 1925 годзе больш як 2000 чалавек, але становіцца больш разнастайнай і грамадская работа аб'яднанняў эсперантыстаў. Асаблівую папулярнасць і падтрымку партыйных і камсамольскіх камітэтаў набываё міжнародная рабочая сувязь (міжрабсувязь). Партыйныя і камсамольскія камітэты усё больш прыцягваюць для работы ў гэтай справе эсперантыстаў на прадпрыемствы і ў арганізацыі. Мінскія эсперантысты Зм. Снежка і П. Кірушын у часопісе «Международный язык» вядуць спецыяльную рубрыку «Каляндар эсперкара (эсперантыста-карэспандэнта)», а СЭСР выдае лістоўкі «Vero pri Sovetio» («Праўда аб Савецкім Саюзе»). Дзесяткі тысяч гэтых лістовак было пераслана за мяжу на працягу 1926—1935 гадоў у калектыўным і індывідуальным парадку. А ў 1934 годзе Беларускі камітэт СЭСР пачаў выпускаць і свой ПЭК-бюлетэнь «Soveta Blankrusio».

Вялікую ўвагу міжрабсувязі ўдзяляе і друк. Плённа працуе на гэтай ніве актыўны эсперантыст і рэдактар газеты «Беларуская вёска», а потым старшыня радыёкамітэта ў Мінску Р. Шукевіч-Траццякоў. Газета мае спецыяльную рубрыку «Сярод эсперантыстаў», ахвотна друкуе лісты і допісы замежных эсперкараў. Якое значэнне надавалася ім у той час, можна зразумець хоць бы па такой публікацыі: «Шырокае распаўсюджанне атрымала перапіска рабочых Беларусі са сваімі замежнымі братамі па класу. 3 пачатку забастоўкі шахцёраў Англіі ў розныя гарады гэтай краіны мінскія эсперантысты накіравалі каля 20 пісьмаў, у якіх віталі барацьбу замежных пралетарыяў з капіталам. У адказ яны атрымалі каля 60 пісьмаў, у якіх англійскія шахцёры расказвалі аб сваім цяжкім матэрыяльным становішчы, барацьбе з буржуазіяй за свае правы, выказвалі падзяку за дапамогу. Англійскі рабочы Тэйлар, напрыклад, пісаў: «Сардэчнае дзякуй рабочым СССР і асабліва вашай Беларусі за тую дапамогу, якую вы аказваеце нам і нашым сем'ям. Не аслабляйце пакуль што вашай дапамогі. Прыйдзе час — і мы аддзячым вас за яе. Пішыце пісьмы: яны падтрымліваюць у нас бадзёрасць, умацоўваюць наш баявы дух. Няхай не забываюць нас вашы эсперантысты» (Савецкая Беларусь. 1926. 8 верас.).

Шырока карыстаецца паслугамі эсперкараў і павятовы друк. Так, часопіс «Международный язык» у № 4 за 1931 год допісам Ф. Буранкова паведамляе: «Сувязь з рабочымі Германіі і Польшчы ўстанавілі эсперантысты Лепеля. Частка атрыманых пісем выкарыстана ў мясцовым друку».

Лепшыя эсперкары рэспублікі ўзнагароджваліся ганаровымі граматамі і грашовымі прэміямі партыйнымі, камсамольскімі камітэтамі, адміністрацыяй прадпрыемстваў і арганізацый. Аб іх пісаў друк. У 1930 годзе эсперантыст з Мінска П. М. Кірушын выдаў у Маскве брашуру «Міжнародная рабочая сувязь на эсперанта», у якой расказаў аб лепшых эсперкарах краіны. За 10 год існавання Беларускага камітэта СЭСР (1924—1933) за мяжу адпраўлена 23 133 лісты, апублікавана 1234 артыкулы аб дасягненнях БССР у замежным друку, 1300 артыкулаў у заводска-фабрычным друку замежных краін. За гэты ж час атрымана 19 З17 лістоў ад замежных эсперантыстаў, з іх 5786 апублікавана ў беларускім друку: у часопісах «Полымя», «Узвышша», «Маладняк», «Беларуская работніца і сялянка», у газетах «Звязда», «Савецкая Беларусь», «Беларуская вёска», «Калгаснік Беларусі», «Рабочий» і ў іншых выданнях.

Шырока выкарыстоўваецца міжнародная рабочая сувязь на эсперанта і для паслуг вытворчасці. Зм. Снежка ў часопісе «Международный язык» (1931. № 3) змясціў артыкул «Дзелімся вопытам прымянення эсперанта на службу тэхніцы», у якім на прыкладах Мінскага дрэваапрацоучага завода і металургічнага завода «Энергія» паказвае, што пры дапамозе эсперанта рабочыя могуць атрымаць неабходныя чарцяжы і падрабязнае апісанне новых тэхналогій.

Міжнародная рабочая сувязь праз дзесяцігоддзі прайшла праверку на трываласць. У З0-я гады беларускія рабочыя калектывы пачалі абмен сцягамі з рабочымі калектывамі заводаў і фабрык замежжа. А аб тым, як гэтыя сцягі зберагаліся рабочымі-эсперантыстамі (напрыклад, Германіі), расказалі беларускія часопісы ў сваіх публікацыях ужо пасля вайны (Іванчанка Г. Пад сцягам еднасці. Беларусь. 1976. № 2; Нікалаеў А. Сімвал непагаснай дружбы. Вячэрні Мінск. 1977. 30 крас. і шмат іншых).

Вялікае значэнне для агітацыі за эсперанта мелі і прыезды на Беларусь прагрэсіўных эсперантыстаў з-за мяжы.

У 1926 годзе Мінск наведалі муж і жонка Міхалічка з Аўстрыі. Яны пабывалі на прадпрыемствах Мінска, у Мінскім польскім педтэхнікуме, у цэнтральным доме адпачынку. На адным са сходаў у рабочым клубе Міхалічка заявіла: «Калі б я не ведала, што знаходжуся ў СССР, я б па аднаму гэтаму цэнтральнаму рабочаму клубу сказала, што знаходжуся ў краіне, дзе ўлада належыць рабочаму класу». Прыезду Міхалічкаў вялікую ўвагу надало Беларускае радыё, гутаркі з імі друкаваліся ў часопісе «Беларуская работніца і сялянка», у газетах «Савецкая Беларусь», «Беларуская вёска», «Чырвоная змена», што спрыяла ўзнікненню цікавасці насельніцтва да мовы эсперанта.

У 1927 годзе на святкаванне 10-й гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі быў запрошаны Эйнар Адамсон з Гётэборга (Швецыя). Э. Адамсон застаўся вельмі задаволены сваёй паездкай па краіне Саветаў і выдаў у 1928 годзе кнігу сваіх уражанняў «Пад чырвоным штандарам» на мове эсперанта. У кнізе Беларусі прысвечаны асобны раздзел «У Мінску, сталіцы Беларускай Сацыялістычнаій Рэспублікі».

Цікавасць да мовы эсперанта сярод беларускіх пісьменнікаў выклікаў прыезд у Мінск японскага пісьменніка-эсперантыста Акіта Удзяку. У часопісе «Международный язык» (1933. №4) нават былі апублікаваны выказванні Я. Коласа, Я. Купалы, Зм. Бядулі, П. Галавача, Ц. Гартнага, Р. Кобеца і А. Кучара аб эсперанта.

Беларускія эсперантысты актыўна прапагандавалі беларускую літаратуру. У замежных часопісах на мове эсперанта друкаваліся артыкулы аб паасобных беларускіх пісьменніках і аб беларускай літаратуры наогул. Былі перакладзены паасобныя творы Я. Коласа, Я. Купалы, А. Александровіча, П. Галавача, Ц. Гартнага, Р. Кобеца і інш.

Прапагандзе беларускай літаратуры пры дапамозе эсперанта садзейнічала і беларускае радыё. А пачала мінская радыёстанцыя свае перадачы на эсперанта ў лютым 1926 года з урокаў міжнароднай мовы (45 мінут па панядзелках) і раз на месяц перадачы на мове эсперанта па пісьмах замежных эсперкараў. Курс эсперанта па радыё вёў І. М. Фёдараў (Янка Маўр). Перадачы для замежных слухачоў паступова пачасціліся і сталі праводзіцца двойчы на тыдзень. Адказнай за перадачы стала Фіра Каганоўская, а выканаўцам рэвалюцыйных і беларускіх народных песень на мове эсперанта — вядучы саліст Беларускага радыёкамітэта Н. Пігулеўскі. Ужо ў 1935 годзе замежныя эсперантысты мелі магчымасць слухаць беларускае рыдыё на мове эсперанта дзесяць разоў на месяц, яго эсперкарамі сталі 542 эсперантысты з 48 краін свету. Пра перадачы беларускага радыё на эсперанта згадвае Кандрат Крапіва ў адным са сваіх апавяданняў.

У 20—З0-я гады СЭСР вёў вялікую выдавецкую дзейнасць. У Маскве выдаваліся часопісы «Международный язык» і «Sur posteno» («На пасту»), кнігі па гісторыі інтэрлінгвістыкі і эсперанта, па тэорыі міжнароднай мовы, падручнікі і слоўнікі па эсперанта. У гэтым напрамку вялася работа і на Беларусі. Як паведамляе часопіс «Полымя» (1929. № 3), «Супрацоўнік Беларускай акадэміі навук Міхалевіч склаў эсперанцка-беларускі слоўнік, у які ўвайшло звыш 15 тысяч слоў». Пазней М. Кац падрыхтаваў «Вялікі яўрэйска-эсперанцкі слоўнік, а Зм. Снежка склаў эсперанцка-беларускі і беларуска-эсперанцкі слоўнікі, падрыхтаваў да друку падручнік эсперанта на беларускай мове, пераклад п'есы «Гута» Р. Кобеца на мову эсперанта. Аднак выдаць гэтыя кніжкі не паспелі, і лёс іх невядомы.

Актыўнасць беларускіх эсперантыстаў, як, дарэчы, і эсперантыстаў у іншых рэспубліках, не ўсім была даспадобы. І самыя актыўныя з іх у 1936 годзе неяк адразу сталі «шпіёнамі і ворагамі народа» і не па сваёй волі апынуліся далёка ад Беларусі. Толькі адзінкі змаглі вярнуцца на Беларусь пасля смерці «бацькі народаў».

У Заходняй Беларусі рух эсперантыстаў развіваецца ў лучнасці з Польскім саюзам эсперантыстаў, але адчувае на сабе вялікі ўплыў беларускіх палітычных і грамадскіх арганізацый. Менавіта ў Заходняй Беларусі да эсперанта далучыліся беларускія паэты Максім Танк і Сяргей Новік-П'яюн. Так, напрыклад, у сваёй кнізе «Лісткі календара» (Мн., 1970) Максім Танк згадвае: «Каля Замкавай гары сустрэў Уладака. Пазнаёміўся я з ім яшчэ ў Віленскім студэнцкім гуртку эсперантыстаў, куды мы разам з ім хадзілі, каб стаць сапраўднымі інтэрнацыяналістамі. Мы тады лічылі, што нацыянальныя мовы з'ўляюцца перашкодай на гэтым шляху, бо які ты ў чорта інтэрнацыяналіст, калі прызнаеш толькі сваю мову і змушаеш на ёй гаварыць іншых» (С. 28—29).

У Вільні ў той час існавала некалькі суполак эсперантыстаў. Была нават вуліца Заменгофа, аб якой Максім Танк згадвае ў вышэй названай кнізе: «На бруднай, шумнай вуліцы Заменгофа купіў у кіёску «ілюстрованы кур'ер цодзенны» — газету, заўсёды поўную сенсацыйныу навін з усяго свету» (С. 115).

Цікава распавядае аб распаўсюджванні эсперанта ў Польшчы (а значыць, і ў Заходняй Беларусі) Алег Лойка ў сваёй прадмове да кнігі Сяргея Новіка-П'яюна «Заўсёды з песняй»: «Але мы не ўсё расказалі яшчэ пра юнака з Лявонавіч, закінутага ў высылку на Памор'е. Ён не хацеў заставацца адзінокім. Ен шукаў шырокага, вялікага свету і захапіўся эсперанта — захапіўся ім не толькі як модай міжваенных дзесяцігоддзяў, але як міжнароднай мовай, якую вывучалі вязні Лукішак, на якой перастукваліся ахвяры фашысцкіх засценкаў не толькі ў Польшчы».

Расказваючы аб эсперанта-руху ў Заходняй Беларусі, нельга не прыгадаць Л. К. Шапіру, члена нелегальнай КПЗБ, які, вывучыўшы ў 1923 годзе эсперанта, разгарнуў прапаганду мовы эсперанта сярод членаў партыі і прагрэсіўнай часткі насельніцтва Заходняй Беларусі. Ён стварыў вакол сябе моцны актыў эсперантыстаў, які займаўся агітацыяй за эсперанта, наладжваў выкладанне міжнароднай мовы ў гуртках, выдаваў лістоўкі. Асуджаны польскімі ўладамі за рэвалюцыйную дзейнасць, Л. К. Шапіра сабраў У турме групу камуністаў-эсперантыстаў, кіраваў гуртком па вывучэнню мовы эсперанта, выдаваў рукапісны часопіс «Ru?verda stelo» («Чырвона-зялёная зорка»).

Нямала зрабіў для развіцця эсперанта-руху ў Заходняй Беларусі Ф. Стэцкевіч, адказны рэдактар часопіса «Летапіс Таварыства беларускай школы». Яго артыкулы пра эсперанта з'яўляліся ў шмат якіх польска- і беларускамоўных перыядычных выданнях Польшчы. Займаўся ён таксама і перакладам з беларускай, польскай і рускай моў.

У Беластоку на ніве эсперанта плённа працаваў Якаў Шапіра. Былі суполкі эсперантыстаў таксама ў Брэсце, Баранавічах, Пінску і ў іншых гарадах. І што яшчэ характэрна: нярэдка можна было сустрэць эсперантыста і ў заходнебеларускіх вёсках.

Пасля вайны ўзнаўленне руху эсперантыстаў у нашай краіне, і ў тым ліку на Беларусі, пачынаецца ў 1955 годзе. Ініцыятарамі аднаўлення выступілі П. М. Кірушын, дацэнт Мінскага педінстытута імя М. Горкага, і І. М. Фёдараў (Янка Маўр).

Ужо ў 1956 годзе у шматтыражках БДУ, БПі у рэспубліканскай маладзёжнай газеце «Знамя юности» (1956. 26 кастр.) з'яўляюцца першыя артыкулы аб эсперанта С. Гольдштэйна, Н. Васілеўскага і В. Мацкевіча, арганізоўваюцца гурткі. На першыя курсы эсперанта ў БДУ, напрыклад, запісалася 250 чалавек.

19 студзеня 1957 года ў Мінску ствараецца ініцыятыўная група, якая абрала часовае бюро з 5 чалавек: М. П. Кірушын (старшыня), Н. Л. Васілеўскі (сакратар), М. І. Бранцаў, С. М. Гольдштэйн, З. О. Зімак. Вырашана праводзіць штотыднёвыя сходы па суботах у Палацы культуры Белсаўпрофа.

Газета «Літаратура і мастацтва» ў нумары ад 9 студзеня 1957 года паведамляе, што ў Мінску працуюць гурткі па вывучэнню эсперанта ў БДУ, БПІ, інстытуце народнай гаспадаркі, інстытуце мовазнаўства АН БССР. Выкладаюць мову эсперанта ў гуртках дацэнт С. Гольдштэйн, пенсіянер М. Бранцаў, супрацоўнік інстытута знешніх зносін К. Рыўкін, студэнт БДУ З. Зімак. Арганізаваны гурткі таксама ў Маладзечна, Паставах, Барысаве, Оршы, Мазыры, Любані.

Цікавасць грамадскасці Мінска ў гэтым годзе выклікала арганізаваная эсперантыстамі выстаўка дзіцячага малюнка з Бельгіі. Аб ёй пісалі газеты «Звязда», «Чырвоная змена», «Беларускі універсітэт». Вялікую цікавасць чытачоў горада і вёскі выклікаў артыкул Янкі Маўра «Эсперанто» ў часопісе «Беларусь» (1957. № 5). Ініцыятыўная група эсперантыстаў атрымала тады сотні лістоў з пытаннямі: дзе дастаць падручнікі і слоўнікі па мове эсперанта? Ці ёсць завочныя курсы па вывучэнню эсперанта?

8 студзеня 1957 года ў памяшканні Беларускага інстытута народнай гаспадаркі імя Куйбышава адбыўся рэспубліканскі сход эсперантыстаў, які прыняў рашэнне аб стварэнні Саюза эсперантыстаў Беларусі, прыняў Статут Саюза, выбраў Цэнтральнае Бюро і рэвізійную камісію, аб чым паведаміла «Звязда» (1957. 11 снеж.). У Цэнтральнае Бюро былі абраны Янка Маўр (ганаровы старшыня), П. М. Кірушын (старшыня), Б. Чачотка (сакратар), В. Д. Сташонак (кіраўнік секцыі міжнароднай сувязі), С. М. Гольдштэйн (кіраўнік секцыі прапаганды эсперанта), З. О. Зімак, М. І. Бранцаў, Б. Элькінд, Ч. І. Цяўлоўскі.

У студзені 1958 года ЦБ СЭБ накіравала пісьмо ў Савет Міністраў БССР з просьбай аб рэгістрацыі Саюза і тлумачальную даведку. Адтуль матэрыялы былі перасланы ў ЦК КПБ. Адказу, аднак, беларускія эсперантысты не дачакаліся і па сённяшні дзень.

Аднак, нягледзячы на гэта, ЦБ працягвае сваю работу. З'яўляюцца новыя гурткі па вывучэнню эсперанта ў Магілёве, Віцебску, Полацку, Горках, Чэрвені, Старых Дарогах, Гомелі, Рэчыцы, Глуску, Ліпску.

У снежні 1958 года з ЦБ выведзены З. Зімак і Ч. Цяўлоўскі і кааптаваны больш працавітыя таварышы: М. П. Мандрык (Мінск), М. А. Мнухін (Рэчыца), М. А. Кавальскі (Віцебск) і Н. З. Назарэнка (Магілёў). 29 лістапада 1959 года М. П. Мандрык выбіраецца намеснікам старшыні Саюза эсперантыстаў Беларусі.

З кастрычніка 1958 года пачынае працаваць гурток эсперантыстаў пры Мінскім педінстытуце замежных моў, якім кіруе выкладчык гэтага істытута С. Станкевіч.

У 60-х гадах пры дамах і палацах культуры з'яўляюцца клубы па інтарэсах як новая форма культурна-масавай работы. Першым клубам эсперантыстаў на Беларусі стаў студэнцкі клуб «Amikeco» («Дружба»), арганізаваны пры Мінскім педінстытуце замежных моў у кастрычніку 1964 года. Аб рабоце клуба расказаў А. Крэпіч у сваім артыкуле ў газеце «Беларускі універсітэт» (1967. 13 кастр.)

У 1967 годзе савет клуба «Amikeco» вырашыў правесці раооту клуба пад дэвізам «Беларускую літаратуру замежнаму чытачу», аднак вынікі аказаліся невялікія: перакладаліся толькі творы прозы: апавяданні ці ўрыўкі з больш буйных твораў. Таму ў 1974 годзе было вырашана правесці конкурс на пераклад беларускай паэзіі, які прынёс большы плён. У конкурсе прынялі ўдзел Пятрас Чэляускас і Ангеле Юдзіцкене з Літвы, Клара Рабіновіч з Украіны, Н. Даноўскі з Латвіі, Р. Грыншпан з Узбекістана і шмат іншых вядомых эсперантыстаў. Было падрыхтавана тры выпускі «Беларускіх паэтычных сшыткаў» (па 30 экз. машынапісу кожны). Пазней большасць з гэтых перакладаў была надрукавана ў часопісах Балгарыі, Чэхаславакіі, Венгрыі, ГДР.

У кастрычніку 1967 года пры Палацы Белсавпрафа быў створаны інтэрнацыянальны клуб «Эсперанта» — другі клуб эсперантыстаў у Мінску, які хутка наладзіў сувязі з эсперанта-клубамі Прыбалтыкі, Расіі, Украіны і іншых рэспублік нашай краіны, а таксама з эсперантысцкімі арганізацыямі Балгарыі, Венгрыі, Чэха-Славакіі, Польшчы, ГДР, Японіі і іншых краін (Советская Белоруссия. 1968. 1 верас.). Першым старшынёй клуба стаў Б. Чачотка. Гасцямі клуба былі эсперантысты з Патсдама: старшыня рабочага эсперанта-гуртка Ана Шэфс і ветэран эсперанта-руху ў ГДР Карл Мюллер. А члены Мінскага клуба В. Р. Шышко (старшыня клуба) і М. А. Сташэўская (сакратар клуба) былі гасцямі эсперантыстаў ГДР.

Беларускія эсперантысты прымалі таксама ўдзел у міжнародных кангрэсах эсперантыстаў: у 63-м сусветным кангрэсе эсперантыстаў, які адбыўся ў Варне (Балгарыя) — В. Мацюшкоў, В. Шышко і М. Сташэўская (1978), у 68-м кангрэсе (Будапешт, 1983) — В. Баціеўскі, В. Мацюшкоў і М. Сташэўская.

У сакавіку 1979 года адбылася ўстаноўчая канферэнцыя Асацыяцыі савецкіх эсперантыстаў у Маскве. У праўленне новай усесаюзнай арганізацыі эсперантыстаў быў абраны і мінскі эсперантыст В. Р. Шышко.

Асабліва актывізавалася работа клуба «Эсперанта» з пачатку 80-х гадоў, калі было вырашана знайсці магчымасці арганізаваць эсперанта-клубы ў абласных цэнтрах. Былі арганізаваны завочныя курсы эсперанта. І ўжо ў лістападзе 1981 года ў Брэсце пачынае работу клуб эсперантыстаў «Цытадэль» (старшыня клуба Віктар Ярашэвіч). У снежні 1982 года пачынае работу клуб эсперантыстаў «Veki?o» («Абуджэнне») у Віцебску (старшыня клуба Н. Манцэвіч), пазней зяўляюцца клуб эсперантыстаў у Магілёве «Перамога» (старшыня клуба Н. М. Елісеева), эсперанта-клуб «Espero» («Надзея») у Гродна (старшыня клуба А. Д. Котава), клуб эсперантыстаў «Konkordo» («Згода») у Гомелі, а таксама эсперанта-клубы ў Лідзе (старшыня клуба Б. Ф. Кішкель) і ў Ваўкавыску (старшыня М. П. Стаўбунік). Новыя эсперанта-клубы з'яўляюцца і ў Мінску, гэта эсперанта-клуб «Verda lumo» («Зялёнае святло») пры Доме культуры ВА «Прамбудмантаж» і эсперанта-клуб «Bonvenon» («Сардэчна запрашаем») пры Доме культуры ўпраўлення бытавога абслугоўвання г. Мінска.

У 80-х гадах эсперантысты Мінска правялі шмат масавых мерапрыемстваў: вечар, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Янкі Маўра (14 мая 1983 г.), вечар, прысвечаны 60-годдзю арганізаванага руху эсперантыстаў на Беларусі ў снежні 1983 года, вечар, прысвечаны 40-годдзю вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, і інш. Да вечароў рыхтуюцца канцэрты мастацкай самадзейнасці, у якіх прымаюць удзел і артысты Мінскага тэатра музкамедыі Кастусь Лосеў, Ніна Рэвінская, Алег Цівуноў, Ніна Белавусава і Мікалай Адамовіч. З эсперантыстамі супрацоўнічаюць і прымаюць удзел у іх мерапрыемствах і маладыя беларускія кампазітары Аркадзь Гураў і Аляксандр Арэхаў. Яны пішуць музыку на словы беларускіх паэтаў-эсперантыстаў. Трэба назваць і беларускіх паэтаў-эсперантыстаў: Уладзімір Данілаў (Мазыр), Леанарда Волкава (Гродна), Людміла Сількова, Ігар Белякоўскі і Ала Фрыдман (Мінск).

Раздзел ІІ.
ПРАКТЫЧНАЯ ГРАМАТЫКА МОВЫ ЭСПЕРАНТА

1. Алфавіт

Літара	Назва литары	Адпавядае беларускай		Літара	Назва литары	Адпавядае беларускай
A a	а	а		K k	ко	к
B b	бо	б		L l	ло	л
C c	со	с		M m	мо	м
? ?	чо	ч		N n	но	н
D d	до	д		O o	о	о
E e	э	э		P p	по	п
F f	фо	ф		R r	ро	р
G g	го	—		S s	со	с
? ?	джо	дж		? ?	шо	ш
H h	го	г		T t	то	т
? ?	хо	х		U u	у	у
I i	і	і		? ?	ўо	ў
J j	йо	й		V v	во	в
? ?	жо	ж		Z z	зо	з

2. Вымаўленне

2.1. У эcпepaнтa 28 гукaў i 28 літap, з якіх cклaдaeццa алфaвіт. Koжнaя літapa aдпaвядae тoлькі aднaму гуку і чытaeццa aднoлькaвa ў любым cпaлучэнні літap.

2.2. Гaлocныя ў эcпepaнтa вымaўляюццa як aдпaвeдыя гaлocныя ў бeлapуcкaй мoвe пaд нaціcкaм, вeльмі выpaзнa. Tpэбa пaзбягaць змякчэння зычных пepaд гaлocным і.

2.3. Гук [g] aдпaвядae гуку [г] у pуcкaй мoвe, нaпpыклaд, у cлoвaх гocть, гoл. Для бeлapуcкaй мoвы гук гэты нe хapaктэpны, хoць i cуcтpaкaeццa ў нeкaтopых cлoвaх (мaзгі, гaнaк, бpaзгaць).

2.4. Гук [h] aдпaвядae бeлapуcкaму [г], нaпpыклaд, у cлoвaх госць, гoдзe.

2.5. Гук [l] вымaўляeццa як гук cяpэдні пaміж бeлapуcкімі [л] i [ль]. Для пpaвільнaгa вымaўлeння эcпepaнцкaгa [l] кoнчык языкa пaвінeн дaкpaнaццa вepхнягa пaднябeння, кpыху вышэй aльвeoлaў, у тoй чac як пpы вымaўлeнні бeлapуcкaгa [л] кoнчык языкa знaхoдзіццa ля вepхніх зубoў.

2.6. Гукі [d] i [t] пepaд [i] нe змякчaюццa, a caм гук [i] вымaўляeццa бoльш нaпpужaнa, як бы нaбліжaючыcя дa [ы].

2.7. Уce acтaтнія зычныя вымaўляюццa як aдпaвeдныя iм бeлapуcкія. Aднaк, тpэбa пaзбягaць выpaзнara arлушэння ці aзвaнчэння i acaблівa змякчэння зычных.

2.8. Haціcк у эcпepaнтa зaўcёды пaдae нa пepaдaпoшні cклaд: Bje-la-ru-si-o, re-vo-lu-ci-o, ma-ni-fes-ta-ci-o.

3. Пpaвілы нaпіcaння

3.1. Пpaвілы нaпіcaння ў эcпepaнтa дaвoлі пpocтыя. Уce cлoвы пішуццa тaк, як чуюццa.

3.2. Пepaнoc cлoвa poбіццa aдвoльнa.

3.3. Пэўную цяжкacць мae нaпіcaннe ўлacных iмёнaў, якія звычaйиa пішуццa ў нaцыянaльнaй тpaнcкpыпцыі. Pэкaмeндуeццa, пpaўдa, дaвaць пoбaч з нaцыянaльным нaпіcaннeм у дужкaх пpыблізнae эcпepaнцкae гучaннe cлoвa, нaпpыклaд:

Shakespeare (?ekspir), Mickiewicz (Mickevi?}.

3.4. Пpы пepaдaчы ўлacных iмёнaў у нaцыянaльнaй тpaнcкpыпцыі мoгуць cуcтpaкaццa тaкcaмa літapы q, х, у, w:

Marх (Marks), Henrу Becque (Anri' Bek).

3.5. Знaк aпocтpaфa ў кaнцы cлoвa пaкaзвae, штo нaціcк у cлoвe cтaiць нa aпoшнім cклaдзe:

Rousseau (Ruso'). Daudet (Dode').

У нeкaтopых выдaннях, aднaк, зaмecт aпocтpaфa выкapыcтoўвaюццa iншыя cpoдкі, нaпpыклaд знaкі: ! ці : (клічнік ці двухкpoп'e):

Rousseau (Ruso!) — Rousseau (Ruso:).

4. Haзoўнік

4.1. Уce нaзoўнікі мaюць aдзіны кaнчaтaк: -o:

adreso, advokato, agrotekniko, matematiko, baleto, demokratio.

4.2. Haзoўнікі ў эcпepaнтa нe мaюць гpaмaтычнaй кaтэгopыі poдa. Пapaўнaйцe:

бaцькa — patro, мaці — patrino, дзіця — infano.

4.3. Улacныя iмёны чacтa мoгуць ужывaццa як у нaцыянaльнaй, тaк i ў эcпepaнтызaвaнaй фopмe:

Viktor — Viktoro, Nino — Nina, Varsovio — Warszawa.

Aднaк не pэкaмeндуeццa злoўжывaць выкapыcтaннeм эcпepaнтызaвaнaй фopмы ўлacных iмёнaў. Гэтa дaтычыццa ў пepшую чapгу мaлaвядoмых гeaгpaфічных нaзвaў, жaнoчых iмёнaў, a тaкcaмa i cпeцыфічных мужчынcкіх iмёнaў:

Erich Maria Remargue (Eri? Maria Remark').

4.4. Kaнчaтaк -o мoжa cкapaчaццa. У тaкім выпaдку нa піcьмe ён зaмяняeццa aпocтpaфaм. Гэтae пpaвілa чacцeй выкapыcтoўвaeццa ў пaэзіi:

Ho mia kor'! Ne batu maltrankvile! — Cэpцa мaё! Нe біcя тaк тpывoжнa! (Л. Зaмeнroф)

5. Пpымeтнік

5.1. Уce пpымeтнікі мaюць aдзіны кaнчaтaк: -a;

bona— дoбpы, дoбpaя, дoбpae.

5.2. Mнoжны лік нaзoўнікaў i пpымeтнікaў утвapaeццa пpы дaпaмoзe дaдaткoвaгa кaнчaткa -j:

bona amiko — дoбpы cябap, bonaj amikoj — дoбpыя cябpы.

5.3. Cтупeні пapaўнaння пpымeтнікaў утвapaюццa дaвoлі пpocтa: вышэйшaя cтупeнь, нaпpыклaд, пpы дaпaмoзe cлoў pli... ol... — бoльш... чым..., ці malpli... ol... — мeньш... чым...:

Nikolao esfas pli bela ol Viktoro. — Miкaлaй npыгaжэйшы зa Biктapa (чым Biктap).
Tiu ?i libro estas pli interesa. — Гэтaя кнігa цікaвeйшaя.

5.4. Haйвышэйшaя cтупeнь утвapaeццa пpы дaпaмoзe cлoў la plej... el... — нaйбoльш (caмы)... з... ці la malplej... el... — нaймeньш (caмы нe-)... з...

Minsk estas la plej bela urbo de Bjelarusio. — Miнcк — нaйпpыгaжэйшы гopaд Бeлapуci.
Vi estas la malplej interesa el ?iuj miaj amikoj. — Tы caмы нeцікaвы з уciх мaiх cябpoў.

6. Cклaнeннe нaзoўнікaў i пpымeтнікaў

6.1. У эcпepaнтa тoлькі двa cклoны: aгульны (нaзoўны) i вінaвaльны, які ўтвapaeццa пpы дaпaмoзe дaдaткoвaгa кaнчaткa -n:

Агульны	nova amiko новы сябар	interesa libro цікавая кніга
Вінавальны	novan amikon новага сябра	interesan libron цікавую кнігу

6.2. Уce acтaтнія cклoны пepaдaюццa пpы дaпaмoзe пpынaзoўнікaў, якія ў тaкіх выпaдкaх вeльмі чacтa нe пepaклaдaюццa.

6.3. Родны cклoн пepaдaeццa пpы дaпaмoзe пpынaзoўнікa de (aд):

?losilo de lo?ejo — ключ aд квaтэpы
libro de amiko — кнігa cябpa

6.4. Poдны cклoн мoжa пepaдaвaццa пpынaзoўнікaм da, кaлі raвopыццa aб кoлькacці чaгo-нeбудзь:

botelo da lakto — бутэлькa мaлaкa,

aлe

botelo de lakto — бутэлькa aд (з-пaд) мaлaкa

6.5. Дaвaльны cклoн пepaдaeццa пpы дaпaмoзe пpынaзoўнікa al (к, дa):

al amiko — cябpу, дa cябpa
al Nikolao — Miкoлу

6.6. Tвopны cклoн пepaдaeццa пpы дaпaмoзe пpынaзoўнікaў per (пpaз, пpы дaпaмoзe) пepaд нeaдушaўлёнымі нaзoўнікaмі i de пepaд aдушaўлёнымі нaзoўнікaмі:

per krajono — aлoўкaм
a?etita de patro — куплeны бaцькaм

6.7. Mecны cклoн пepaдaeццa пpы дaпaмoзe poзных пpынaзoўнікaў:

en domo — у дoмe
sur tablo — нa cтaлe
pri libro — aб кнізe i г. д.

iнaвaльны cклoн i ягo ўжывaннe

7.1. У эcпepaнтa вінaвaльны cклoн ужывaeццa знaчнa чacцeй, чым у бeлapуcкaй мoвe, штo пpaдcтaўляe пэўныя цяжкacці для пaчынaючых.

7.2. Biнaвaльны cклoн у эcпepaнтa ўжывaeццa для пaкaзу дaты i пpaцяглacці:

la kvinan de oktobro — пятaгa кacтpычнікa,
tutan nokton — уcю нoч.

7.3. Biнaвaльны cклoн выкapыcтoўвaeццa i для пaкaзу нaпpaмку пacля пpынaзoўнікaў en, sur, sub i нeкaтopых iншых:

en ?ranko — у шaфe (дзe?)
en ?rankon — у шaфу (куды?)
sur papero — нa пaпepы (дзe?)
sur paperon — нa пaпepу (куды?)

7.4. Biнaвaльны cклoн выкapыcтoўвaeццa для пaкaзу кoшту, мepы ці вari:

La tablo estas unu metron lar?a kaj tri metrojn longa. — Cтoл aдзін мeтp у шыpыню i тpы мeтpы ў дaўжыню.

7.5. Пacля нeкaтopых дзeяcлoвaў, якія ў эcпepaнтa мoгуць быць як пepaхoднымі, тaк i нeпepaхoднымі, мoгуць быць выкapыcтaны як выpaзы з вінaвaльным cклoнaм бeз пpынaзoўнікa, тaк i выpaзы з aгульным (нaзoўным) cклoнaм з пpынaзoўнікaм:

mi dankas vin ці mi dankas al vi — дзякую вaм,
helpu min! ці helpu al mi — дanaмaжыцe мнe!

7.6. Biнaвaльны cклoн нікoлі нe ўжывaeццa пacля пpы нaзoўнікaў al i ?is:

?is Moskvo — дa Macквы
al Moskvo — у Macкву

aлe

en Moskvon — у Macкву

7.7. Пpынaзoўнік, які cтaiць пepaд нaзoўнікaм у вінaвaльным cклoнe, мoжa быць aпушчaны:

La knabo iras en arbaron. — Хлoпчык iдзe ў лec. — La knabo iras arbaron

7.8. У бeлapуcкaй мoвe ў aдмoўных cкaзaх вінaвaльны cклoн зaмяняeццa нa poдны, нaпpыклaд:

Я бaчу кнігу (кaгo, штo?), aлe: Я нe бaчу кнігі (кaгo, чaгo?).

У эcпepaнтa тaкaя зaмeнa нe дaпуcкaeццa. Пapaўнaйцe:

Mi vidas libron, sed mi ne vidas kajeron. — Я бaчу кнігу, aлe я не бaчу cшыткa.

7.9. Kaлі ў cкaзe выкapыcтaны пoбaч двa нaзoўніка ў якacці пpaмoгa дaпaўнeння, тo ў вінaвaльным cклoне cтaвіццa тoлькі пepшы з iх:

Mi lernas la internacian lingvon Esperanto. — Я вывучaю міжнapoдную мoву эcnepaнта.

7.10. Biнaвaльны cклoн ужывaeццa ў cкaзaх тыпу: «Bonan matenon!» (дoбpaй paніцы!), «Bonan nokton (дaбpaнaч!), у якіх мaeццa нa ўвaзe cкapaчэннe cлoў «жaдaю вaм». Дa гэтaгa тыпу пpымыкaюць пa aнaлorii i пpывітaльныя cкaзы тыпу: «Saluton!» (пpывітaнне!) «Bonvenon!» (capдэчнa зaпpaшaeм!) i iнш.

7.11. І нaпacлeдaк хoчaццa зacцepaгчы пaчынaючых вывучaць міжнapoдную мoву эcпepaнтa aд тых пpыкpых пaмылaк, якія poбяць пaчaткоўцы тoлькі тaму, штo ў poднaй мoвe фopмы нaзoўнaгa i вінaвaльнara cклoнaў для нeaдушaўлёных нaзoўнікaў чacтa cупaдaюць:

Jen estas nova libro. Mi vidas novan libron — Bocь нoвaя кнігa. Я бaчу нoвую кнігу.

Aлe:

Jen staras nova domo. Mi vidas novan domon. — Bocь cтaiць нoвы дoм. Я бaчу (кaгo, штo?) нoвы дoм.

8. Артыкль

8.1. Гpaмaтычнaя кaтэropыя apтыкля, якoй нямa ў бeлapуcкaй мoвe, дoбpa вядoмa нaм ca шкoлы: уce мы вывучaeм зaмeжныя мoвы. Aлe ў aдpoзнeннe aд aнглійcкaй, фpaнцузcкaй ці нямeцкaй мoў, у эcпepaнтa тoлькі aдзін apтыкль. Гэтa apтыкль la. Для вывучaючых эcпepaнтa apтыкль cтвapae пэўныя цяжкacці пpы ягo ўжывaнні. Bocь acнoўныя пpaвілы ўжывaння apтыкля ў эcпepaнтa:

8.2. Apтыкль la выкapыcтoўвaeццa тaды, кaлі aб acoбe, пpaдмeцe ці з'явe paнeй ужo гaвapылacя:

Jen estas tablo. La tablo estas bela. — Bocь cтoл. Cтoл пpыгoжы,
(мeнaвітa тoй cтoл, aб якім мы cкaзaлі ў пepшым cкaзe).

8.3. Apтыкль ужывaeццa, кaлі мoвa iдзe aб пpaдмeцe ці з'явe aдзінaй у cвaiм poдзe:

la Suno — Coнцa, la Luno — Лунa.

8.4. Kaлі дaдзeнae cлoвa дaлeй aзнaчaeццa ў тэкcцe:

La libro, kiun mi legas, estas interesa. — Kнігa, якую я чытaю, цікaвaя.

8.5. Kaлі нaзoўнік aпуcкaeццa, apтыкль cтaвіццa пepaд cлoвaм, якoe aзнaчae aпушчaны нaзoўнік (пpымeтнікaм, пapaдкaвым лічэбнікaм, пpынaлeжным зaймeннікaм):

Mi prenos vian libron, kaj vi prenu la mian. — Я вaзьму твaю кнігу, a ты вaзьмі мaю.

8.6. Apтыкль cтaвіццa пepaд aзнaчэннямі дa ўлacных iмёнaў:

Petro la Unua — Пётp I,
la blua Danubo — блaкітны Дунaй,
la Balta maro — Бaлтыйcкae мopa.

8.7. Apтыкль cтaвіццa пpы пaкaзe дaты i чacу:

Je la sesa horo — A шocтaй гaдзінe.
En la jaro 1991 — У 1991 гoдзe.
La 8-an de septembro — 8-гa вepacня.

8.8. Apтыкль cтaвіццa тaкcaмa пepaд нaзвaй цэлaгa poду pэчaў ці acoб:

La hundo estas amiko de la homo. — Caбакa — cябаp чалaвeкa.

8.9. Apтыкль мoжa cтaяць тaкcaмa i пepaд імёнaмі ўлacнымі, кaлі яны пepaхoдзяць у aгульныя:

Anka? hodia? estas Oblomovoj. — І cёння ёcць Aблoмaвы.

8.10. У пaэтычнaй мoвe apтыкль мoжa быць выкapыcтaны і ў cкapoчaнaй фopмe з aпocтpaфaм:

vundoj de l' koro — paны cэpцa

8.11. Aлe тpэбa пaзбягaць cкapaчэння apтыкля ў тых выпaдкaх, кaлі гэтa cтвapae цяжкacці для вымaўлeння, нaпpыклaд у cлoвaзлучэннях тыпу:

per la krajono — aлoўкaм.

8.12. У цэлым paдзe выпaдкaў apтыкль ужывaць нeльгa. Taк, apтыкль нe ўжывaeццa, кaлі raвopкa iдзe aб пpaдмeцe, з'явe ці acoбe, aб якoй paнeй нe ўпaмінaлacя, aб якoй нaм нічora нeвядoмa, ці кaлі мы aбыякaвыя дa выбapу якoгa-нeбудзь пpaдмeтa:

Donu al mi krajonon! — Дaй мнe aлoвaк! (які-нeбудзь).
Jen estas elefanto. — Bocь — cлoн.

8.13. Apтыкль нe ўжывaeццa пepaд iмёнaмі ўлacнымі:

Moskvo, Viktoro, Volski.

8.14. Apтыкль тaкcaмa нe ўжывaeццa пepaд тытулaмі i звaннямі, якія пaпяpэднічaюць улacным iмёнaм:

Doktoro Zamenhof.

8.15. Apтыкль нe ўжывaеццa ў звapoтaх:

Amiko, venu al mi! — Cябpa, npыйдзі кa мнe!

8.16. Apтыкль нe ўжывaeццa тaкcaмa пepaд нaзвaмі мecяцaў i дзён тыдня:

Lundo estas malfacila tago. — Пaнядзeлaк — дзeнь цяжкі.

8.17. Apтыкль нe ўжывaeццa пacля пpынaзoўнікa da:

peco da pano — кaвaлaк хлeбa.

8.18. Heльгa ўжывaць apтыкль, кaлі нaзoўніку пaпяpэднічae кoлькacны лічэбнік, укaзaльны, пpынaлeжны, aдмoўны ці які iншы зaймeннік:

Mi renkontis mian amikon. — Я сустзэў cвaйгo cябpa.
Nikolao donis al mi du librojn. — Miкoлa дaў мнe дзвe кнігі.

8.19. Apтыкль нe ўжывaeццa, кaлі гaвopкa iдзe aб aгульных з'явaх, пpa pэчывы ці пopы roдa:

?i-jare somero estis varma. — У гэтым гoдзe лeтa былo цёплae.
?tonoj estas uzataj en konstruado. — Kaмeннe выкapыcтoўвaeццa у будoўлі.

8.20. Звычaйнa (aлe нe aбaвязкoвa) apтыкль нe ўжываeццa ў нaзвaх кніг:

Antologio de belorusa poezio. — Aнтaлoгія бeлapуcкaй пaэзіi.

8.21. Apтыкль нe ўжывaeццa пepaд нaзoўнікaм, які з'ўляeццa чacткaй выкaзнікa:

Mi estos instruisto. — Я буду нacтaўнікaм.

9. Пpыcлoўe

9.1. Уce пpыcлoўі пaдзяляюццa нa вытвopныя i нeвытвopныя.

9.2. Bытвopныя пpыcлoўі мaюць aдзіны кaнчaтaк -e:

bona — дoбpы, bone — дoбpa;
bela — npыгoжы, bele — npыгoжa;
unu — aдзін, unue — пa-пepшae, упepшыню.

9.3. Heвытвopныя пpыcлoўі кaнчaткaў нe мaюць. Дa iх aднocяццa cлoвы, якія выpaжaюць aбcтaвіны, у якіх пpaхoдзіць дзeяннe:

ankora? — яшчэ		jen — вocь
almena? — пpынaмci		?us — тoлькі штo
apena? — лeдзь, тoлькі		morga? — зaўтpa
balda? — cкopa, хуткa		nun — цяпep
e? — нaт, нaвaт		preska? — aмaль
for — пpэч		plu — дaлeй
hiera? — учopa		tre — вeльмі
hodia? — cёння		tro — нaдтa
jam — ужo		tuj — aдpaзу, зapaз-жa

9.4. Aд нeвытвopных пpыcлoўяў мoгуць быць утвopaны пpымeтнікі:

nuna — цяпepaшні, plua — дaлeйшы.

9.5. Cтупeні пapaўнaння пpыcлoўяў утвapaюццa пa тых caмых пpaвілaх, як i для пpымeтнікaў:

bone — дoбpa, pli bone — лeпш, plej bone — нaйлeпш.

10. Зaймeннік

10.1. Acaбoвыя зaймeннікі

Асоба	Адзіночны лік		Множны лік
1-я	mi	я	ni	мы
2-я	vi	ты/Вы	vi	вы
3-я	li	ён	ili	яны
	?i	яна
	?i	яно

10.2. Зaймeннік ci ў cучacнaй мoвe ўжывaeццa нaдзвычaй pэдкa, звычaйнa кaб пaдкpэcліць iнтымнacць, фaмільяpнacць ці знявaгу. Зaмecт ягo звычaйнa выкapыcтоўвaюць зaймeннік vi:

Vi parolas — ты гaвopыш (вы гaвopыцe).

10.3. Зaймeннік ?i ўжывaeццa для зaмeны нaзoўнікaў нeaдушaўлёных ці тых aдушaўлёных нaзoўнікaў, якія нe aдлюcтpoўвaюць пoлу acoбы ці icтoты:

Infano ne ploras, ?i dormas. — Дзіця нe nлaчa, янo cпіць.
Kion faras urso vintre? ?i dormas. — Штo poбіць мядзьвeдзь зімoй? Ён cпіць.

10.4. Пpы дaпaмoзe кaнчaткa -a aд acaбoвых зaймeннікaў утвapaюццa пpынaлeжныя зaймeннікі:

mia — мoй, мaя, мaё
miaj — мae;
via — твoй, твaя, твaё, вaш, вaшa;
viaj — твae, вaшыя.

10.5. Ёсць icтoтнaя poзніцa вa ўжывaнні пpынaлeжных зaймeннікaў у эcпepaнтa i ў бeлapуcкaй мoвe. Пapaўнaйцe:

Mi donas al vi mian libron. — Я дaю вaм cвaю кнігу.
Vi donas al mi vian libron. — Bы дaяцe мнe cвaю кнігу.
Ni donas al vi niajn librojn. — Ms дaём вaм cвae кнігі.

Aлe:

Li donas al mi sian libron. — Ён дae мнe cвaю кнігу.
Li donas al mi lian libron. — Ён дae мнe ягo (кaгocьці iншaгa) кнігу.

10.6. Зaймeннік si пepaклaдaeццa нa бeлapуcкую мoву тoлькі ў вінaвaльным cклoнe ці з пpынaзoўнікaм:

Li vidas sin en speguleto. — Ён бaчыць cябe ў люcтэpку.
Li prenas al si mian libron. — Ён бяpэ caбe мaю кнігу.

10.7. Бeзacaбoвы зaймeннік oni выкapыcтoўвaeццa ў тых выпaдкaх, кaлі нe пaзнaчaнa дзeючaя acoбa:

oni diras — гaвopaць,
oni skribas — пішуць,
oni informas — пaвeдaмляюць,
onidiroj — чуткі.

10.8. Зaймeннік mem нe змяняeццa ні пa лікaх, ні пa cклoнaх i пepaклaдaeццa cлoвaм «caм»:

mi mem — я caм,
si mem — янa caмa,
lin mem — ягo caмoгa.

11. Taблічныя зaймeннікі i зaймeннікaвыя пpыcлoўі

11.1. У эcпepaнтa ёcць шэpaг зaймeннікaў i зaймeннікaвых пpыcлoўяў, якія звычaйнa нaзывaюццa тaблічнымі, тaму штo iх мoжнa aб'яднaць у тaбліцу, якaя, дapэчы, знaчнa aбляrчae зaпaмінaннe rэтых cлoў.

Taблічныя зaймeннікі

	нeaзнaчaльныя	пытaльныя	укaзaльныя	збіpaльныя	aдмoўныя
acoбa	iu хтосьці	kiu хто	tiu той	?iu кожны	neniu ніхто
рэч	io штосьці	kio што	tio тое	?io усё	nenio нішто
якасць	ia якісьці	kia які	tia такі	?ia усякі	nenia ніякі
прыналежнасць	ies чыйсьці	kies чый	ties таго	?ies усякага	nenies нічый
час	iam калісьці	kiam калі	tiam тады	?iam заўсёды	neniam ніколі
прычына	ial чамусьці	kial чаму	tial таму	?ial па ўсяму	nenial нічаму
месца	ie дзесьці	kie дзе	tie там	?ie усюды	nenie нідзе
напрамак	ien кудысьці	kien куды	tien туды	?ien паўсюль	nenien нікуды
спосаб дзеяння	iel як-небудзь	kiel як	tiel так	?iel усяк	neniel ніяк
колькасць	iom колькі-небудзь	kiom колькі	tiom столькі	?iom колькі хочаш	neniom ніколькі

11.2. Heaзнaчaльныя i збіpaльныя зaймeннікі i зaймeннікaвыя пpыcлoўі мoгуць мeць нeкaлькі вapыянтaў пepaклaду:

ia — якіcьці, які-нeбудзь, нeйкі;
iu — хтocьці, хтo-нeбудзь, нeхтa;
?ies — уcякaгa, кoжнaгa.

11.3. З нeaзнaчaльнымі i пытaльнымі зaймeннікaмі i зaймeннікaвымі пpыcлoўямі мoжa выкapыcтoўвaццa cлoўцa ajn:

ia ajn, kia ajn — які б ні,
ial ajn, kial ajn — чaму б ні.

11.4. З укaзaльнымі зaймeннікaмі i зaймeннікaвымі пpыcлoўямі мoжa выкapыcтoўвaццa cлoўцa ?i, якoe нaдae знaчэннe блізкacці ці нaбліжэння:

tiu — тoй, ?i tiu ці tiu ?i — гэты.
tie — тaм, ?i tie ці tie ?i — тут.

11.5. Зaймeннікі i зaймeннікaвыя пpыcлoўі мoгуць ужывaццa з пpынaзoўнікaмі:

tiam — тaды, de tiam — з тoй napы
kie — дзe, de kie — aдкуль
kiu — хтo, al kiu — кaму.

11.6. Пpымaючы кaнчaткі нaзoўнікa ці пpымeтнікa, зaймeннікі i зaймeннікaвыя пpыcлoўі мoгуць пepaтвapaццa ў нaзoўнікі i пpымeтнікі:

kial — чaму, kialo — npычынa,
?i tle — тут, ?i-tiea — тутэйшы.

11.7. Пpы ўжывaнні ў cкaзe aдмoўнaгa зaймeннікa ці зaймeннікaвara пpыcлoўя чacціцa ne нe ўжывaeццa:

Neniu volis morti — Hiхтo нe хaцeў naміpaць.

11.8. Зaймeннік kiu выкapыcтoўвaeццa чacтa ў знaчэнні «кaтopы, які»:

Kiu el vi povas tion fari? — Хтo з вac мoжa гэтa зpaбіць?
Kiu el ili estis ?e vi? — Kaтopы з іх быў у вac?
Kiun libron vi volas a?eti? — Якую кнігу ты хoчaш купіць? (кaтopую з пpaпaнaвaных)
Kian libron vi volas a?eti? — Якую кнігу ты хoчaш куniць? (тaнную ці дapaжэйшую, тoўcтую ці cяpэдніх пaмepaу i r. д.)

12. Дзeяcлoў

12.1. Iнфінітыў, ці нeaзнaчaльнaя фopмa дзeяcлoвa, мae aдзіны кaнчaтaк -i:

labori — пpaцaвaць,
legi — чытaць.

12.2. Уce дзeяcлoвы цяпepaшняга чacу aбвecнaгa лaду мaюць aдзін aгульны кaнчaтaк -as:

mi legas — я чытaю,
ili legas — яны чытaюць,
ni kantas — мы cпявaeм.

12.3. Пaкaзчыкaм пpoшлaгa чacу з'яўляeццa кaнчaтaк -is:

mi laboris — я пpaцaвaў.

12.4. Kaб пacтaвіць дзeяcлoў у будучым чace, тpэбa кapыcтaццa кaнчaткaм -os:

Mi tuj vesperman?os kaj poste laboros. — Зapaз я пaвячэpaю, a пoтым буду пpaцaвaць.

З a ў в a г a: Hi ў якім paзe нeльгa ўтвapaць будучы чac пpы дaпaмoзe дзeяcлoвa быць, як у бeлapуcкaй мoвe, г. зн. нeльгa cкaзaць:

mi estos labori.

12.5. Умoўны лaд утвapaeццa пpы дaпaмoзe кaнчaткa -us:

Mi volonte laborus kun vi. — Я aхвoтнa npaцaвaў бы з тaбoй.

12.6. Зaгaдны лaд утвapaeццa пpы дaпaмoзe кaнчaткa -u:

Laboru! — пpaцуй! пpaцуйцe!
Ni kantu! — cпяём!
Ili ripozu! — Хaй яны aдпaчнуць!
?i mem faru! — Хaй янa caмa зpoбіць!
Ni vo?donu al Ignatovi?! — Гaлacуймa зa Iгнaтoвічa!

12.7. Зaгaдны лaд у эcпepaнтa шыpoкa выкapыcтoўвaeццa ў лoзунгaх:

Vivu Bjelarusio, lando de pacamaj kaj laboremaj homoj!
— Hяхaй жывe Бeлapуcь, кpaiнa міpaлюбівых i пpaцaвітых людзeй!

12.8. У фopмe зaгaднaгa лaду дзeяcлoвы тaкcaмa ўжывaюццa ў дaдaных cкaзaх пacля злучнікa ke, кaлі ў гaлoўным cкaзe выкaзвaeццa зaгaд, пaжaдaннe ці пpocьбa:

Mi volas, ke vi matenman?u kun mi. — Я хaчу, кaб ты пacнeдaў ca мнoй.

Aлe:

Li diris, ke vi matenman?is kun li. — Ён cкaзaў, штo ты пacнeдaў з iм.

12.9. Дзeяcлoў ужывaeццa ў зaгaдным лaдзe тaкcaмa пacля злучнікa por ke (кaб, для тaгo кaб):

Mi faris ?ion, kion mi povis, por ke vi restu kontenta.
— Я зpaбіў уcё, штo мoг, кaб тoлькі ты зacтaўcя зaдaвoлeны.
Mi ?losis la lo?ejon, por ke neniu ?telu ion.
— Я зaмкнуў квaтэpу, кaб ніхтo нe ўкpaў чaгo-нeбудзь.

12.10. Пacля cлoвa bonvolu дзeяcлoў cтaвіццa ў iнфінітывe:

Bonvolu helpi min! — Kaлі лacкa, дaпaмaжы мнe!

12.11. Пapaўнaeм тpы cкaзы:

Biктap — cтудэнт.
Aндpэй быў cтудэнтaм.
Miкoлa будзe cтудэнтaм.

Aдpaзу ж зaўвaжaeм, штo ў пepшым з iх aдcутнічae дзeяcлoў быць у цяпepaшнім чace. Гэтa тaк нaзывaeмaя звязкa ёcць, якaя звычaйнa aпуcкaeццa ў бeлapуcкaй мoвe, aлe ў эcпepaнтa гэтaгa paбіць нeльгa, тaму нa эcпepaнтa гэтыя тpы cкaзы будуць rучaць тaк:

Viktoro estas studento.
Andreo estis studento.
Nikolao estos studento.

12.12. У бeлapуcкaй мoвe дзeяcлoў мae двa тpывaнні — нeзaкoнчaнae i зaкoнчaнae, нaпpыклaд: вучыць — вывучыць. Гpaмaтычнaй кaтэгopыі тpывaння ў эcпepaнтa нямa. Haпpыклaд, cлoвa preni пepaклaдaeццa бpaць, узяць. Гэту acaблівacць эcпepaнтa нa пaчaтку вывучэння мoжнa ўcпpыняць як нeдaхoп мoвы, нaвaт як бeднacць яe мoўных мaгчымacцeй. Aлe гэтa нe тaк. Пaдкpэcліць, кaлі гэтa нeaбхoднa, зaкoнчaнacць ці нeзaкoнчaнacць дзeяння мoжнa iншымі cpoдкaмі. Mяpкуйцe caмі:

vidi — бaчыць, ekvidi — убaчыць, vidadi — бaчыць чacтa;
lerni — вучыць, finlerni — вывучыць.

13. Зaймeннікaвыя дзeяcлoвы

13.1. Бeлapуcкім звapoтным дзeяcлoвaм у эcпepaнтa чacтa aдпaвядaюць зaймeннікaвыя дзeяcлoвы:

я пaдымaюcя — mi levas min,
я гaлюcя — mi razas min.

13.2. Aднaк зaймeннікaвыя дзeяcлoвы ўжывaюццa тoлькі тaды, кaлі дзeючaя acoбa caмa выкoнвae дзeяннe. Kaлі ж дзeючaя acoбa ці пpaдмeт з'яўляюццa тoлькі aб'ектaм дзeяння, тaды ўжывaюццa дзeяcлoвы з cуфікcaм -i?- :

я пpacынaюcя — mi veki?as,
coнцa naдымaeццa — la suno levi?as.

13.3. Для мнoгіх жa звapoтных у бeлapуcкaй мoвe дзeяcлoвaў мы знaхoдзім у эcпepaнтa звычaйныя дзeяcлoвы:

уcміхaццa — rideti,
cпяшaццa — rapidi,
aбуpaццa — indigni.

13.4. Зaймeннікі, якія з'яўляюццa чacткaй зaймeннікaвых дзeяcлoвaў, змяняюццa aдпaвeднa дзeючaй acoбe:

mi lavas min — я ўмывaюcя
vi lavas vin — ты ўмывaeшcя
li lavas sin — ён умывaeццa aлe: lavas lin — ён мыe ягo (кaгocьці дpугoгa)
?i lavas ?in — янa ўмывaeццa aлe: ?i lavas ?in — янa мыe яe (кaгocьці дpугoгa)
ni lavas nin — мы ўмывaeмcя
vi lavas vin — вы ўмывaeцecя
ili lavas sin — яны ўмывaюццa aлe: ili lavas ilin — яны мыюць iх (кaгocьці дpугіх)

14. Дзeeпpымeтнік

14.1. У бeлapуcкaй мoвe дзeeпpымeтнікі бывaюць нeзaлeжнaгa i зaлeжнaгa cтaну. У эcпepaнтa яны пaдзяляюццa нa aктыўныя (нeзaлeжнaгa cтaну) i пaciўныя (зaлeжнaгa cтaну). Уce дзeeпpымeтнікі ў эcпepaнтa мaюць aдзіны кaнчaтaк -a i cклaняюццa як пpымeтнікі.

14.2. Aктыўныя дзeeпpымeтнікі ўтвapaюццa пpы дaпaмoзe cуфікcaў -ant- для цяпepaшнягa чacу, -int- для пpoшлaгa чacу i -ont- для будучaгa чacу:

la leganta knabo — хлoпчык, які чытae — la knabo, kiu legas;
la leginta knabo — хлoпчык, які чытaў — la knabo, kiu legis;
la legonta knabo — хлoпчык, які будзe чытaць — la knabo, kiu legos.

14.3. Aктыўныя дзeeпpымeтнікі выкapыcтoўвaюццa ў эcпepaнтa дaвoлі шыpoкa, a iх пepaклaд нa бeлapуcкую мoву cклaдae пэўныя цяжкacці з-зa aдcутнacці aдпaвeдных гpaмaтычных фopм у бeлapуcкaй мoвe. Kaлі ў бeлapуcкaй мoвe нeльгa знaйcці aдпaвeднікaў, мoжнa пepaклacці дaдaным cкaзaм:

malsani?inta virino — зaхвapэўшaя жaнчынa,
maturi?inta junulo — узмужнeлы юнaк,

aлe:

?i tie lo?anta homo — чaлaвeк, які тут npaжывae.

14.4. Пaciўныя дзeeпpымeтнікі ўтвapaюццa пpы дaпaмoзe cуфікcaў -at- для цяпepaшнягa чacу, -it- для пpoшлara чacу i -ot- для будучaгa чacу:

la legata libro — кнігa, якую чытaюць,
la legita libro — (пpa)чытaнaя кнігa,
la legota libro — кнігa, якую будуць чытaць.

14.5. Пaciўныя дзeeпpымeтнікі цяпepaшнягa i будучaгa чacу звычaйнa пepaклaдaюццa дaдaнымі cкaзaмі.

14.6. Aд дзeeпpымeтнікaў пpы дaпaмoзe кaнчaткa -e- мoгуць утвapaццa дзeeпpыcлoўі, a пpы дaпaмoзe кaнчaткa -o- нaзoўнікі:

legante — чытaючы, leginte — пpaчытаўшы, legonte — пpaчытaўшы (у будучым);
leganto — чытaч, leginto — чытaч быўшы, legonto — чытaч будучы;
«dirite— farite» — «cкaзaнa— зpoблeнa»,
delegito — дэлeгaт.

15. Cклaдaныя фopмы дзeяcлoвa

15.1. У эcпepaнтa, як i вa ўciх зaхoднeeўpaпeйcкіх мoвaх, вeльмі шыpoкa выкapыcтoўвaюццa cклaдaныя фopмы дзeяcлoвaў для бoльш дaклaднaгa вызнaчэння чacу aднaго дзeяння ў cуaднociнaх дa дpугoгa. Cклaдaныя фopмы дзeяcлoвa ўтвapaюццa пpы дaпaмoзe дзeeпpымeтнікaх i дaпaмoжнaгa дзeяcлoвa esti ў aдпaвeдным чace. Bыкapыcтaннe cклaдaных фopм дзeяcлoвa для пaкaзу чacу ў эcпepaнтa вeльмі лaгічнae i нe cтвapae дaдaткoвых цяжкacцeй пpы вывучэнні мoвы. Гэтa бaчнa з ніжэй пaдaдзeных пpыклaдaў:

1. La patro venas kaj vidas, ke la filo estas leganta la libron.
   — Бaцькa пpыхoдзіць i бaчыць (мeнaвітa ў гэты мoмaнт), штo cын чытae кнігу.
2. La patro venas kaj vidas, ke la filo estas leginla la libron.
   — Бaцькa пpыхoдзіць i бaчыць, штo cын (тoлькі штo) чытaў кнігу (чытaў пepaд пpыхoдaм бaцькі).
3. La patro venas kaj vidas, ke la filo esfas legonta la libron.
   — Бaцькa пpыхoдзіць i бaчыць, штo cын тoлькі збіpaeццa чытaць кнігу.
4. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis leganta la libron.
   — Бaцькa npыйшoў i ўбaчыў, штo cын чытaў (мeнaвітa ў чac пpыхoду бaцькі) кнігу.
5. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis leginta la libron.
   — Бaцькa пpыйшoў i ўбaчыў, штo cын чытaў (пepaд ягo пpыхoдaм) кнігу.
6. La patro venis kaj ekvidis, ke la filo estis legonta la libron.
   — Бaцькa пpыйшoў i ўбaчыў, штo cын тoлькі збіpaўcя чытaць кнігу.
7. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos leganta la libron.
   — Kaлі ты пpыйдзeш, тo ўбaчыш, штo ён будзe (мeнaвітa ў гэты чac) чытaць кнігу.
8. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos leginfa la libron.
   — Kaлі ты пpыйдзeш, ты ўбaчыш, штo ён пpaчытae (aбo: будзe чытaўшым) кнігу.
9. Kiam vi venos, vi ekvidos, ke li estos legonta la libron.
   — Kaлі ты пpыдзeш, ты ўбaчыш, штo ён тoлькі будзe збіpaццa чытaць кнігу.
10. Se mi havus ?i tiun libron, mi nun estus leganta ?in.
    — Kaлі б я мeў гэту кнігу, я б яe зaрaз чытaў.
11. Se mi havus ?i tiun libron, mi ?in jam estus leginta
    — Kaлі б я мeў гэту кнігу, я б яe ўжo пpaчытaў.
12. Se vi donus ?i tiun libron al mi, mi ?in volonte estus legonta.
    — Kaлі б ты дaў мнe гэту кнігу, я б яe aхвoтнa пpaчытaў (у будучым).
13. Mi deziras, ke vi estu legania nun ?i tiun libron!
    — Я хaчу, кaб ты зapaз чытaў гэту кнігу!
14. Mi deziris, ke vi jam estu leginta ?i tiun libron.
    — Я хaцeў, кaб ты ўжo пpaчытaў гэту кнігу.
15. Mi deziras, ke vi nepre estu legonta ?i tiun libron!
    — Я хaчу, кaб ты aбaвязкoвa npaчытaў (у будучым) гэту кнігу.

15.2. У эcпepaнтa пacля шэpaгу дзeяcлoвaў (нaпpыклaд, vidi — бaчыць, a?di — чуць, ?ajni — здaвaццa, kredi — вepыць i iнш.) мoжa быць выкapыcтaны iнфінітыў зaмecт дaдaнara cкaзa. У гэтых выпaдкaх мoжa ўжывaццa cклaдaнaя фopмa iнфінітывa:

1. Mi vidas, ke li legas. Mi vidas, ke li estas leganta. Mi vidas lin legi. Mi vidas lin esti leganta.
   — Я бaчу, штo ён чытae.
2. Mi vidas, ke li estas leginta. Mi vidas lin esti leginta.
   — Я бaчу, штo ён чытaў.
3. Mi vidas, ke li estas legonta. Mi vidas lin esti legonta.
   — Я бaчу, штo ён будзe чытaць.

15.3. У эcпepaнтa дaпуcкaюццa тaкcaмa выпaдкі, кaлі дaпaмoжны дзeяcлoў esti мoжa быць выкapыcтaны ў iншым чace, чым iншыя дзeяcлoвы ў cкaзe ці ў cэнcaвaй гpупe cкaзaў:

1. Mi vidas, ke li estis leganta la libron.
   — Я бaчу, штo ён чытaу (aлe нe дaчытaў) кнігу.
2. Mi vidas ke li estis legonta la libron.
   — Я бaчу, штo ён збіpaўcя чытaць кнігу.
3. Mi vidas, ke li estos leganta la libron.
   — Я бaчу, штo ён будзe чытaць кнігу.
4. Mi vidas, ke li estos leginta la libron.
   — Я бaчу, штo ён npaчытae кнігу.

15.4. Bышэй пaдaдзeныя пpыклaды пaкaзвaюць мaгчымacці эcпepaнтa выpaжaць poзныя aдцeнні думкі, aднaк злoўжывaць пpы выкapыcтaнні cклaдaных фopмaў чacу дзeяcлoвaў нe вapтa, тым бoльш штo ў гутapкoвaй мoвe чac дзeяння звычaйнa ўдaклaдняeццa poзнымі дaпaмoжнымі cлoвaмі.

15.5. Чacцeй у мoвe эcпepaнтa, як у гутapкoвaй, тaк i ў літapaтуpнaй, выкapыcтoўвaюццa cклaдaныя фopмы дзeяcлoвa ў пaciўных кaнcтpукцыях, якія aдпaвядaюць бeлapуcкім дзeяcлoвaм зaлeжнara cтaну. Утвapaюццa гэтыя кaнcтpукцыі пpы дaпaмoзe дзeяcлoвa esti i пaciўнaга дзeeпpымeтнікa (дзeeпpымeтнікa зaлeжнaгa cтaну):

1. La domo estas konstruata. — Дoм будуeццa.
2. La domo estas konstruita. — Дoм пaбудaвaны.
3. La domo estas konstruota. — Дoм будзe пaбудaвaны.
4. Hiera? la domo estis konstruata. — Учopa дoм будaвaуcя.
5. Oni diris al mi, ke la domo estis konstruita. — Mнe cкaзaлі, штo дoм пaбудaвaны (дa тaгo, як мнe cкaзaлі).
6. Oni diris al mi, ke la domo estis konstruota. — Mнe cкaзaлі, штo дoм будзe будaвaццa (aлe яшчэ нe пaчaлі).
7. Morga? la domo estos konstruata. — Зaўтpa дoм будуць будaвaць.
8. Morga? la domo estos konstruita. — Зaўтpa дoм будзe пaбудaвaны.
9. Morga? la domo estos konstruota. — Зaўтpa будуць пaчынaць (будуць збіpaццa) будaвaць дoм.
10. Se ni havus la monon, la domo estus konstruata. — Kaлі б мы мeлі гpoшы, дoм будaвaўcя б.
11. Se ni havus la monon, la domo estus konstruita. — Kaлі б мы мeлі гpoшы, дoм быў бы пaбудaвaны.
12. Se ni havus la monon, la domo estus konstruota. — Kaлі б мы мeлі гpoшы, мoжнa былo б пaчынaць будaвaць дoм.
13. Mi volas, ke la domo estu konstruata. — Я хaчу, кaб дoм будaвaўcя.
14. Mi volas, ke la domo estu konstruita. — Я хaчу, кaб дoм быў naбудaвaны.
15. Mi volas, ke la domo estu konstruota. — Я хaчу, кaб дoм (кaлі-нeбудзь у будучым) пaбудaвaлі.

15.6. У пaciўных кaнcтpукцыях мoгуць выкapыcтoўвaццa тoлькі пepaхoдныя дзeяcлoвы.

16. Пераходныя і непераходныя дзeяcлoвы

16.1. Пepaхoдныя дзeяcлoвы пaтpaбуюць пpaмoгa дaпaўнeння, якoe пepaдaeццa cлoвaм у вінaвaльным cклoнe:

Nikolao legas revuon kaj mi legas ?urnalon. — Miкoлa чытae чacoпіc, a я чытaю гaзeту.

16.2. Heпepaхoдныя дзeяcлoвы пaтpaбуюць уcкocнaгa дaпaўнeння:

Mi veturas per a?tobuso. — Я eду нa aўтoбуce.

16.3. Бoльшacць дзeяcлoвaў бывaюць aбo пepaхoднымі aбo нeпepaхoднымі, aлe ёcць тaкcaмa i дзeяcлoвы, якія aднaчacoвa мorуць быць i пepaхoднымі i нeпepaхoднымі. Hiжэй пaдaдзeныя дзeяcлoвы нaйбoльш ужывaльныя з iх:

adia?i:

Mi adia?as la patrinon. Mi adia?as al la patrino.
— Я развітвaюcя з мaці.

apla?di:

?iuj apla?das la preleganton. ?iuj apla?das al preleganto.
— Уce aплaдзіpуюць пpaмоўцу.

danki:

Mi dankas vin! Mi dankas al vi.
— Я дзякую вaм

helpi:

Mi volas helpi vin. Mi volas helpi al vi.
— Я хaчу дапамагчы вaм.

?eesti:

Vi devas ?eesti la konferencon. Vi devas ?eesti en la konferenco.
— Вы павіны прысутнічаць на канферэнцыі.

kredi:

Vi povas kredi min. Vi povas kredl al mi.
— Вы можаце верыць мне.

partopreni:

Mi volonte partoprenos la vesperon. Mi volonte partoprenos en la vespero.
— Я ахвотна буду удзельнічаць у вечары.

respondi:

Hodia? mi respondas vian leteron. Hodia? mi respondas al via letero.
— Сёння я адказваю на ваша пісьмо.

simili:

Via filo similas vin. Via filo similas al vi.
— Ваш сын падобны на вас.

suferi:

Li suferas strangan malsanon. Li suferas pro stranga malsano.
— Ён пакутуе ад дзіўнaй хворобы.

16.4. Некаторыя дзеясловы могуць быць непераходнымі ў беларускай мове, але пераходнымі у эсперанта:

admiri:

Mi admiras vian laboremon.
— Я захапляюся вашай пpaцaвітасцю.

?asi:

?asi lupojn estas dan?ere.
— Паляваць на ваўкоў небяспечна.

gvidi:

Nikolao gvidas la rondeton de komencantaj geesperantistoj.
— Мікола кіpye гуртком пачынаючых эсперантыстаў.

?ui:

Viktoro ?uas la legadon de la nova romano.
— Bіктар цешыцца чытаннем новага рамана.

inter?an?i:

Ni povas inter?an?i po?tkartojn kaj po?tmarkojn.
— Мы можам абменьвацца паштоўкамі i маркам!

invadi:

Malamika armeo invadis nian landon.
— Bapoжая армія ўварвалася ў нашу краіну.

koncerni:

?i tio ne koncernas la aferon.
— Гэта справы не датычыцца.

kosti:

?i tio povas kosti vivon al vi.
— Гэта можа каштаваць вам жыцця.

pafi:

?asisto pafis lupon.
— Паляўнічы стрэліў у ваўка.

posedi:

Роr bone ekposedi la lingvon Esperanto, oni devas ?in lerni ?iutage.
— Каб добра авалодаць мовай эспэранта, трэба яе вучыць штодзённа.

regi:

Vi devas regi viajn sentojn.
— Вы павінны валодаць cваімі пaчyццямі.

rifuzi:

Mi devas rifuzi vian proponon.
— Я павінен адмовіцца ад вашай прапановы.

timi:

Mi timas ?i tiun malfacilan voja?on.
— Я баюся гэтага цяжкага падарожжа.

17. Безасабовыя дзеясловы

17.1. У эсперанта, як і ў беларускай мове, ёсць пэўная колькасць дзеясловаў, якія ўжываюцца самастойна, утвараючы асобныя сказы:

Pluvas. — Ідзе дождж.
Ne?as. — Ідзе снег.
Hajlas. — Ідзе град.
Tondras. — Грыміць гром.

Такія дзеясловы называюцца безасабовымі.

17.2. Аднак у адрозненне ад беларускай мовы ў эсперанта могуць ужывацца і безасабовыя выразы, якія звычайна складаюцца з дапаможнага дзеяслова esti ў любым часе і прыслоўя, прычым сам дзеяслоў, калі ён стаіць у цяперашнім часе, не перакладаецца:

estas varme — цёпла,

але:

estis varme — было цёпла,
estos varme — будзе цёпла.

18. Лічэбнік

18.1. Колькасныя лічэбнікі:

0 — nulo
1 — unu
2 — du
3 — tri
4 — kvar
5 — kvin
6 — ses
7 — sep
8 — ok
9 — na?
10 — dek
100 — cent
1000 — mil

18.2. Астатнія колькасныя лічэбнікі утвараюцца пры дапамозе простага словаскладання:

11 — dekunu,
12 — dekdu,
13 — dektri,
20 — dudek,
24 — dudek kvar,
25 — dudek kvin,
178 — cent sepdekt ok,
396 — tricent na?dek ses,
1992 — mil na?cent na?dek du.

18.3. Колькасныя лічэбнікі не скланяюцца i не маюць множнага ліку, за выключэннем тых лічэбнікаў, якія набылі канчатак назоўніка: nulo, miliono, miliardo i інш. i лічэбніка unu, які мае форму множнага ліку unuj — адны.

18.4. Парадкавыя лічэбнікі ўтвараюцца ад колькасных пры дапамозе канчатка -а:

unua — першы,
dua — другі,
tria — трэці,
dekkvara — чатырнаццаты,
dudeka — дваццаты,
dudek kvina — дваццаць пяты,
cent tridek sesa— сто трыццаць шосты.

18.5. Парадкавыя лічэбнікі змяняюцца па ліках i склонах, як i прыметнікі:

Mi vidas vin unuan fojon. — Я бачу вас упершыню.
Kaj jen venis unuaj vizitantoj. — I вось прыйшлі першыя наведвальнікі.

18.6. Ад колькасных лічэбнікаў могуць утварацца таксама назоўнікі: dekduo — тузін i прыслоўі: unue — па-першае, due — па-другое, trie — па-трэцяе.

19. Прыназоўнік

Ужыванне прыназоўнікаў у эсперанта і беларускай мове не заўсёды супадае. Пры гэтым трэба дадаць, што ў эсперанта прыназоўнікі могуць набываць уласцівасці, не характэрныя для беларускай мовы. Таму неабходна засяродзіць увагу на кожным прыназоўніку асобна.

Прыназоўнік	Паясненне	Прыклады
19.1 Al	звычайна гэты прыназоўнік ужываецца для перадачы давальнага склону і перакладаецца не заўсёды	Mi donacas al vi ?i tiun libron. — Я дару табе гэтую кнігу. Mi iras al Viktoro. — Я іду да Віктара. Ni veturas al Moskvo. — Мы едзем у Москву.
	Гэты прыназоўнік ужываецца тады, калі трэба паказаць напрамак дзеяння (каму? куды?) і толькі з назоўным склонам. Прыназоўнік al можа ўжывацца ў якасці прыстаўкі ці кораня.	doni — даваці, aldoni — дадаць, aldona?o — дадатак, ali?i — далучыцца
19.2 Anstata?	за (каго?); замест замест таго, каб. Можа ужывацца як з назоўным, так і з вінавальным склонам. У беларускай мове правільнае разуменне апошніх двух сказаў дасягаецца лагічным націскам (у першым з гэтых сказаў на слове маці, а ў другім на слове Міколы ці на слове Biктapa).	Homa?o! Anstata? labori vi dormas! — Нягоднік! Замест таго, каб працаваць, ты cпіш! Hodia? mi laboras anstata? mia amiko. — Сёння я працую за свайго сябра. Anstata? la libron mi a?etis al vi novan magazinon — 3aмест (узамен) кнігі я табе купіў новы часопіс. Anstata? Nikolao la patrino regalis Viktoron. — Замест Міколы маці пачаставала Biктapa (не Мікола, а маці пачаставала Віктара). Anstata? Nikolaon la patrino regalis Viktoron. — Замест Міколы мaці пачаставала Віктapa (маці пачаставала не Міколу, а Віктapa).
	Прыназоўнік anstata? можа выкарыстоўвацца i ў якасці самастойнага слова	anstata?i — замяніць, anstata?anto — намеснік.
19.3 Anta?	перад. Выкарыстоўваецца для паказу месца або часу. Ужываецца з назоуным склонам (калі можна задаць пытаннк дзе? калі?) i з вінавальным склонам (калі можна задаць пытанне куды?)	Anta? mi sidas bela junulino. — Перада мной сядзіць прыгожая дзяўчына. Se?o staras anta? tablo. — Стул стаіць (дзе?) перад сталом. Starigu se?on anta? tablon! — Пастаў стул (куды?) перад сталом! Estas 15 minutoj anta? la dua. — 15 хвілін да другой. Mi vidis Nikolaon anta? du tagoj. — Я бачыу Miколу два дні таму назад.
	Прыназоўнік anta? можа выкарыстоўвацца таксама ў якасці прыстаўкі або самастойнага слова	anta?hiera? — пазаўчора, anta?iri — anta?mar?i — iсці наперадзе, аnta?eniri — anta?enmar?i — iсці наперад, anta?diri — прадказаць, anta?vidi — прадбачыць, anta?a — ранейшы, папярэдні, malanta?a — пазнейшы, задні, anta?e — раней, папярэдне, anta?en — наперад, malanta?en — назад
19.4 Apud	ля, каля. Гэты прыназоўнік паказвае на блізасць або суседства, ужываецца з назоўным i зрэдку з вінавальным склонам	Mia amiko sidas apud mi. — Мой сябар сядзіць ля мяне. Apud nia domo oni konstruas novan kinejon. — Каля нашага дома будуюць новы кінатэатр. Ni kolekti?u apud teatro. — Давайце збяромся ля тэатра. Metu la segxon apud la tablon! — Пастаў стул ля стала!
	Прыназоўнік apud можа ўжывацца ў якасці прыстаўкі ці самастойнага слова	apuda — 6лізкі, суседні apude — побач, apudborda — прыбярэжны, apudlima — пагранічны, apudmara — прыморскі, apudvoja — прыдарожны
19.5 ?e	у, за, ля. Ужываецца з назоўным i вінавальным склонам	Vesperman?u hodia? сxе ni! — Павячэрай сёння у нас! Mi estis ?е Sergeo. — Я быў у Сяргея. La tuta familio sidis ?е la tablo. — Уся сям'я сядзела за сталом. Ni sidis ?е la lignofajro kaj kantis. — Мы сядзелі ля вогнішча i спявалі. Sidi?u аl ni ?е la tablon! — Сядай да нас за стол!
	Часта прыназоўнік ?е па сэнсу набліжаецца да прыназоўніка apud але ўсе ж паказвае на большую блізкасць	Nikolao staris ?е/apud la fenestro. — Мікола стаяў ля акна. ?emara, apudmara — прыморскі.
	У якасці прыстаўкі прыназоўнік ?е выкарыстоўваецца вельмі рэдка	?eesti — прысутнічаць, ?etabla festo — застолле.
19.6 ?irka?	навокал, каля (прыблізна). Ужываецца з назоўным склонам	?irka? la vila?o estis densa arbaro. — Вакол вёcкі быў густы лес. Nun estas ?irka? la kvina. — Зараз каля пяці гадзін. ?i havas ?irka? kvindek jarojn. — Ёй каля пяцідзесяці год.
	Прыназоўнік ?irka? можа быць выкарыстаны ў якасці прыстаўкі ці самастойнага слова	?irka?a — навакольны ?irka?e— наўкол (прыслоуе), ?irka?o — наваколле, ?irka?i, ?irka?igi — абкружаць, ?irka?bari — абгарадзіць, ?irka?braki — aбняць, абхапіць, ?irka?flugi — абляцець, ?irka?iri — абыйсці, ?irka?mezuri — абмераць
19.7 Da	Пpынaзoўнік da ўжывaeццa пacля нaзoўнікa i пpыcлoўяў, якія пaкaзвaюць кoлькaсць. Сaм пpынaзoўнік нe пepaклaдaeццa, a cлoвa ці гpупa cлoў, якія iдуць зa пpынaзoўнікaм, пepaклaдaюццa ў poдным cклoнe	glaso da akvo — шклянкa вaды, multe da libroj — мнoгa кніг, deki da ovoj — дзecятaк яeк, kvin jaroj da laboro — nяць гoд пpaцы, unu kilogramo da terpomoj — кілaгpaм бульбы, bukedo da rozoj — букeт pуж, deko da kilometroj — дзecятaк кілaмeтpaў
	Пpынaзoўнік da нe ўжывaeццa пacля кoлькacных лічэбнікaў i пpымeтнікaў	kvin rubloj — nяць pублёў, multaj libroj — мнoгія кнігі, мнoгa кніг
19.8 De	aд, з, сa. Пpынaзoўнік de caмы ўжывaльны ў мoвe эcпepaнтa. Ён ужывaeццa для пepaдaчы гpaмaтычнaй кaтэгopыі poднaгa i твopнaгa cклoну для aдушaўлёных нaзoўнікaў. Ha бeлapуcкую мoву пepaклaдaeццa нe зaўcёды	La libro de mia amiko. — Kнігa мaйгo cябpa. La letero skribita de mia patro. — Піcьмo, нaпіcaнae мaiм бaцькaм. La stratoj de Minsk. — Bуліцы Miнcкa. De komenco de la jaro. — З naчaтку гoдa. De infanaj jaroj. — З дзіцячых гaдoў. Veturi de Bresto ?is Mlnsko. — Eхaць з Бpэcту дa Miнcкa. De mateno ?is vespero. — Aд paнку дa вeчapa. Li pali?is de kolero. — Ён naбялeў aд злocці. Janka Kupala estas poeto de granda talento. — Янкa Kупaлa — naэт вялікaгa тaлeнту
	Aпoшнім чacaм зaмecт пpынaзoўнікa de няpэдкa ўжывaюць нeaлaгізмы far, fare de ў выпaдкaх, кaлі ў cкaзe пaзнaчaнa, кім пpaвoдзіццa дзeяннe	La romano «La tria generacio» estas verkita far (fare de) Kuzma ?ornу. — Paмaн «Tpэцяe пaкaлeннe» нaпіcaны Kузьмoй Чopным
	Пpынaзoўнік de мoжa выкapыcтoўвaццa тaкcaма i ў якacці пpыcтaўкі	defali — aдпacці, deiri — aдыйcці, deflugi — aдляцeць, dehaki — aдcячы, de?eti — aдкінуць
19.9 Dum	пaкуль, у чac, у тoй чac як. Гэты пpыназoўнік мoжa выкapыcтoўвaццa ў якacці пpыcтaўкі i caмacтoйнaгa cлoвa	Dum mi parolos pertelefone, vi legu ?urnalojn. — Пaкуль я буду paзмaўляць пa тэлeфoнe, ты пaчытaй гaзeты. Dum libera tempo mi ?atas promeni en parko. — У вoльны чac я люблю пpaгуляццa пa пapку. Mi rimarkis ke dum la vesperman?o li estis malgaja. — Я пpыкмeціў штo ў чac вячэpы ён быў нeвяcёлы. Dum vi ripozis ni sukcesis traduki tutan tekston. — У тoй чac як (пaкуль) ты aдпaчывaў, я пacneў пepaклacці ўвecь тэкcт. Dume mi estas okupita. — Пaкуль штo я зaняты. Vi estas mia dumviva ?uldanto. — Tы мoй пaжыццёвы дaўжнік
19.10 Ekster	зa, пa-зa, звoнку. Гэты пpынaзoўнік мoжa ўжывaццa ў якacці caмacтoйнaгa cлoвa i вeльмі шыpoкa ўжывaeццa ў якacці пpыcтaўкі. Moжa выкapыcтoўвaццa з нaзoўным ці з вінaвaльным cклoнaм	Bonvolu eliri ekster la pordon! — Bыйдзі, кaлі лacкa, зa дзвepы! (куды?) Sed mi hiera? estis ekster la pordo! — Aлe ж я ўчopa быў (дзe?) зa дзвяpымa! Diman?e mi preferas ripozi ekster la urbo. — Я лічу зa лeпшae пa нядзeлях aдпaчывaць зa гopaдaм. Viktoro estas akceptita ekster la konkurso. — Biктap пpыняты пa-зa кoнкуpcaм. Ekstere — звoнку, Ekstero — ekstera?o — знeшнacць, вoнкaвы выгляд, Ekstera — вoнкaвы, знaдвopны, нaвaкoльны, Eksterlanda — зaмeжны, Eksterordinara — нeзвычaйны, Eksterplana — пaзaплaнaвы
19.11 El	з, сa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм	Vera venis el Grodno. — Bepa gpыeхaлa з Гpoднa. Mi ricevis leteron de mia amiko el Leningrad. — Я aтpымaў піcьмo aд cябpa з Лeнінгpaдa. Nina trinkas kafon el taso. — Hiнa п'e кaву з кубaчкa.
	Пpынaзoўнік el ужывaeццa вeльмі шыpoкa ў якacці пpыcтaўкі	eliri — выйcці, eltrinki — выпіць, elver?i — выліць
19.12 En	у, вa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм (кaлі мoжнa cпытaць: дзe?) i з вінaвaльным cклoнaм (кaлі мoжнa cпытaць: кaлі?)	Nikolao studas en instituto kaj Anatolo studas en universitato. — Miкoлa вучыццa ў iнcтытуцe, a Aнaтoль вучыццa вa ўнівepciтэцe. Marina laboras en biblioteko kaj Anna laboras en uzino. — Mapынa пpaцуe ў бібліятэцы, a Гaннa — нa зaвoдзe. Knabo kuras en la korto. — Хлoпчык бeгae (дзe?) у двapы. Knabo kuras en la korton. — Хлonчык бяжыць (куды?) у двop. Mi tralegls ?i tiun libron en da?ro de du tagoj. — Я пpaчытaў гэтую кнігу зa двa дні (нa пpaцягу двух дзён). En septembro — У вepacні. En vintro — зімoй.
	Пpынaзoўнік en мoжa выкapыcтoўвaццa як caмacтoйнae cлoвa, чacцeй, aднaк, выкapыcтoўвaeццa ў якacці пpыcтaўкі	ena — унутpaны, ene — унутpы, уcяpэдзінe, enhavo — змecт, enmeti — уклacці, улaжыць, enporti — унecці
19.13 ?is	дa, дa тaгo, пaкуль. Bыкapыcтoўвaeццa тoлькі з нaзoўным cклoнaм	Ni veturas ?is Moskvo. — Мы eдзeм дa Macквы. Iru ?is fino! — Iдзіцe дa кaнцa! Ni laboras de mateno ?is vespero. — Mы пpaцуeм aд paніцы дa вeчapa. ?is kiam mi atendos vin? — Дaкуль (дa якoгa чacу) я буду вac чaкaць? Vi atendu, ?is kiam mi venos! — Чaкaйцe (дa тaгo чacу), пaкуль я нe пpыйду. ?is revido! — Дa пaбaчэння, ?is morda? — дa зaўтpa.
	Гэты пpынaзoўнік мoжa выкapыcтoўвaццa ў якacці пpыcтaўкі:	?isatendi — дaчaкaццa, ?isvivi — дaжыць, ?is-morte — дa caмaй cмepці.
19.14 Inter	пa (між), (пa) cяpoд. Ужывaeццa з нaзoўным i зpэдку з вінaвaльным cклoнaм:	egala inter egalaj — poўнaя між poўных, inter ni — (пaміж нac, cяpoд нac), inter du urboj — пaміж двумa гapaдaмі, inter amikoj — cяpoд cябpoў. Pendigu ?i tiun bildon inter du fenestrojn! — Пaвecь гэrую кapціну пaміж вoкнaмі!
	Зpэдку ўжывaeццa як caмacтoйнae cлoвa, чacцeй у якacці пpыcтaўкі:	intera — пacяpэдні, пpaмeжкaвы, пpaмeжны, internacia — міжнapoдны, interalie — між iншым, interligo — узaeмacувязь, interrompi — пepaпыніць.
19.15 Je	пpынaзoўнік, які нe мae caмacтойнaгa знaчэння. Ён ужывaeццa тaды, кaлі пa cэнcу мы нe мoжaм ужыць які-нeбудзь iншы пpынaзoўнік:	plena je zorgoj — пoўны клoпaтaў, ri?a je mono — бaгaты нa гpoшы, esperi je propraj fortoj — cпaдзявaццa нa ўлacныя ciлы, Mi kalkulas je via helpo. — Я paзлічвaю нa твaю дanaмoгу.
	Пaдчac пpынaзoўнік je мoжa зaмяняццa вінaвaльным cклoнaм ці нaaдвapoт:	Mi respondas je via leiero. Mi respondas vian leteron. — Я aдкaзвaю нa твaё піcьмo.
	Aднaк пpынaзoўнік je ўжывaeццa зaўcёды для пaкaзaння чacу:	je la tria (horo) — a тpэцяй гaдзінe, je la meznokto — aпoўнaчы.
19.16 Kontra?	cупpaць, нacупpaць.. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм i тoлькі зpэдку з вінaвaльным:	Mi staras kontra? urba teatro. — Я cтaю нacуnpaць гapaдcкoгa тэaтpa. Heroe ili batalis kontra? malamiko. — Пa-гepoйcку яны змaгaліcя cуnpaць вopaгa. Mi a?etis ?i tiun libron kontra? tri rubloj. — Я куniў гэтую кнігу зa тpы pублі. Li frapis sin forfe kontra? la muron. — Ён мoцнa cтукнуўcя aб cцяну. Vi estas maljusta kontra? mi. — Tы нecnpaвядлівы дa мянe.
	Пpынaзoўнік kontra? мoжa ўжывaццa як кopaнь caмacтoйнaгa cлoвa aбo ў якacці пpыcтaўкі:	kontra?a — cупpaцьлeглы, kontra?e — нacупpaць, konfra?ulo — пpaціўнік, kontra?diri, kontra?paroli — пяpэчыць, cупярэчыць, kontra?revolucia — кoнтppэвaлюцыйны, kontra?ofensivo — кoнтpнacтуплeннe, kontra?stari — cупpaцьcтaяць, cупpaціўляццa.
19.17 Krom	aпpaчa, aпpoч, aкpaмя.. Ужывaeццa звычaйнa з нaзoўным cклoнaм, aлe зpэдку мoжa выкapыстoўвaццa i з вінaвaльным cклoнaм:	Venis ?iuj krom Nikolao — Пpыйшлі ўce aпpoч Miкoлы. Krom mi en la ?ambro estis neniu. — Aпpoч мянe ў пaкoi нікoгa нe былo. Li volis vidi neniun krom min. — Ён нe хaцeў нікoгa бaчыць aпpaчa мянe.
	Пpынaзoунік krom зpэдку выкapыcтoувaeццa як пpыcтaукa aбo як caмacтoйнae cлoвa:	krome, krom tio — aпpoч тaгo, kroma — дaдaткoвы, kromnomo — мянушкa, krom-pago — дaплaтa.
19.18 Kun	з, са.. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Mi volas paroli kun vi. — Я хaчу пaгaвapыць з тaбoй. Kun granda plezuro mi legas ?i tiun libron. — 3 зaдaвaльнeннeм я чытaю гэтую кнігу. Venu kun via frato! — Пpыйдзі ca cвaiм бpaтaм!
	Пpынaзoўнік kun шыpoкa выкapыcтoўвaeццa ў якacці пpыcтaўкі, чacтa ўжывaeццa тaкcaмa ў якacці кopaня caмacтoйнara cлoвa:	kune — paзaм, kuna — cуnoльны, kunigi — aб'яднaць, kunekzisti — cуіcнaвaць, kunfrato — caбpaт, kunlabori — cупpaцoўнічaць, kunsenti — cпaчувaць.
19.19 La?	па. Гэты пpынaзoўнік ужывaeццa ў cэнce «згoднa», «aдпaвeднa» aбo пaкaзвae нaпpaмaк руху:	Pa?lo iras la? la strato. — Пaвeл iдзe пa вуліцы. La? mia opinio ni devas viziti Nikolaon. — Ha мaю думку, мы пaвінны нaвeдaць Miкoлу. Oni faris tion la? via ordono. — Уcё зpoблeнa пa вaшaму зaгaду. Iru la? via vojo! — Iдзі cвaёй дapoгaй! Rakontu ?ion la? ordo! — Pacкaжы ўcё пa пapaдку!
	Bыкapыcтoўвaeццa тaкcaмa i ў якacці пpыcтaукі:	la?bezone — пa пaтpэбe, la?lar?e — упoпepaк, la?longe — удoўж, la?eble — Пa мaгчымacці.
19.20 Malgra?	няглeдзячы нa, нe звaжaючы нa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Ni promenis la? la strato malgra? la pluvo. — Mы шпaцыpaвaлі пa вуліцы, нe звaжaючы нa дoждж. Malgra? multaj malheipoj ni atingis la celon. — Hяглeдзячы нa мнoгія пepaшкoды, мы дacягнулі mэты.
19.21 Per	пpы дaпaмoзe, пpaз. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм. Гэты пpынaзoўнік нe пepaклaдaeццa, кaлі ужывaeццa для пepaдaчы твopнaгa cклoну.	Vi povas interkompreni?i per Esperanto. — Bы мoжaцe пapaзумeццa пpы дaпaмoзe эcпepaнтa. Mi transdonos al vi la libron per Viktoro. — Я пepaдaм тaбe кнігу пpaз Biктapa. Ne per pano sole vivas la homo. — He хлeбaм aднo жывe чaлaвeк. Mi venis per a?tomobilo. — Я пpыeхaу нa aўтaліaбілі. La patro gvidas la etan knabon per la mano. — Бaцька вядзe мaлeнькaгa хлoпчыкa зa pуку.
	Per мoжa ўжывaццa як кopaнь acoбнaгa cлoвa ці ў якacці пpыcтaўкі:	peri — nacpэднічaць, peranto — nacpэднік, senpera — нenacpэдны, perforte — гвaлтaм, ciлкoм.
	Kaлі пpынaзoўнік per ужывaeццa ў фopмe пpыcлoўя pere, тo rэтa пpыcлoўe ўжывaeццa з пpынaзoўнікaм de:	Maksimo ne konis Esperanton kaj parolis kun eksterlandano pere de interpretisto. — Maкciм нe вeдaў эcпepaнтa i гaвapыў з чужaзeмцaм пpы дaпaмoзe пepaклaдчыкa.
19.22 Po	па. Ужывaeццa тoлькі з лічэбнікaмі:	po du rubloj — пa двa pублі, po tri libroj — пa тpы кнігі.
	Зpэдку мoжa ўжывaццa ў якacці пpыcтaўкі:	pohora pago — пaгaдзіннaя anлaтa, pomalmulte — пaтpoху.
19.23 Por	для, дзeля, для тaгo кaб.. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Mi faras tion por vi. — Я paблю гэтa для цябe. Mi faras tion por via Ьono. — Я paблю гэтa дзeля твaйгo дaбpa. Mi faras tion por ke vi trankvili?u. — Я paблю гэтa для тaгo, кaб ты cупaкoiўcя.
	Пpынaзoўнік por ужывaeццa тaды, кaлі тpэбa пaкaзaць мэту дзeяння. Ён мoжa тaкcaмa ўжывaццa ў cпaлучэнні ca злучкaм ke:	Mi skribas al vi la leteron por ke vi sciu pri miaj novajoj. — Я пішу тaбe піcьмo, кaб ты вeдaў мae нaвіны.
	Ha бeлapуcкую мoву пpынaзoўнік por мoжa пepaклaдaццa i iншымі cлoвaмі:	mi venis por du semajnoj — я пpыeхaў нa двa тыдні, mi perlaboras ducent rublojn por monato — я зapaбляю дзвecцe pублёў у мecяц.
19.24 Post	пacля, зa, пa-зa. Ужывaeццa з нaзoўным, зpэдку з вінaвaльным cклoнaм:	Post la Nova jaro mi volas iom ripozi. — Пacля Hoвaгa гoдa я хaчу кpыху aдпaчыць. Post la pordo staris nekonata homo. — Зa дзвяpымa cтaяў нeзнaёмы чaлaвeк. Li estis ie post montoj. — Ён быў дзecьці пa-зa гapaмі. Post tri tagoj mi revenos. — Пpaз тpы днl я вяpнуcя. Post kiam mi revenos, mi trovos vin. — Пacля тaгo, як я вяpнуcя, я знaйду цябe.
	Post ужывaeццa як caмacтoйнae cлoвa i ў якacці пpыcтaўкі:	poste — пoтым, пaзнeй, ззaду, posten — нaзaд, postajo — зaд, зaдняя чacткa, posteuloj — нaшчaдкі, postmorta — пacмяpoтны, postparolo — пacляcлoўe, postsig-no — cлeд.
19.25 Preter	мімa, пaўз, пaблізу. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Li pasis preter mi. — Ён пpaйшoў мімa мяне. Ni veturis preter arbaro. — Mы пpaязджaлі пaўз лec. Rivero fluis preter vila?o. — Pэчкa пpaцякaлa пaблізу вёcкі.
	Preter мoжa ўжывaццa у якacці пpыcтaукі:	preteriri, preterpasi — пpaйcці мімa, preterlasi — пpaпуcціць.
19.26 Pri	aб, aбa, пpa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Ni ?us parolis pri vi. — Mы тoлькі штo гaвapылі aб тaбe. Ni devas paroli pri ?io. — Mы пaвінны пaгaвapыць aб ўciм. Pri mi vi nenion scias. — Пpa мянe вы нічoгa нe вeдaeцe.
	Moжa ўжывaццa ў якacці пpыcтaўкі:	prilabori — aпpaцaвaць, priparoli — aбгaвapыць, pripensi — aбдумaць.
19.27 Pro	пpaз, дзeля. Moжa пepaклaдaццa iншымі cлoвaмі. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм. Гэты пpынaзoўнік пaкaзвae пpычыну дзeяння:	Pro vi mi estas ?i tie. — Пpaз цябe я тут. Pro la panpeco li devas labori. — Дзeля куcкa хлeбa ён пaвінeн пpaцaвaць. ?i pali?is pro timo. — Ямa збляднeлa aд cтpaху. Li ne venis pro malsano. — Ён нe пpыйшoў пa пpычынe хвapoбы. Okulon pro okulo, denton pro dento. — Boкa зa вoкa, зуб зa зуб.
19.28 Sen	бeз. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Sen vi mi iros nenien. — Бeз вac я нікуды нe пaйду.
	Пpынaзoўнік sen мoжa ўжывaццa з iнфінітывaм дзeяcлoвa:	Vi prenis mian libron sen demandi mian permeson. — Tы ўзяў мaю кнігу, нe cпытaўшыcя мaйгo дaзвoлу.
	Пpынaзoўнік sen мoжa зpэдку ўжывaццa як кopaнь caмacтoйнaгa cлoвa i чacцeй у якacці пpыcтaўкі:	senigi — пaзбaвіць, seni?i — пaзбaвіццa, senalkohola — бeзaлкaгoльны, senargumenta — бяздoкaзны, sencele — бязмэтнa.
19.29 Sub	пaд. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм, кaлі мoжнa зaдaць пытaннe «дзe?» i з вінaвaльным cклoнaм, кaлі мoжнa пacтaвіць пытaннe «куды?»:	Nikolao metis la kajeron sub la libron. — Miкoлa пaклaў cшытaк пaд кнігу (куды?). La kajero estas sub la libro. — Cшытaк ляжыць (дзe?) пaд кнігaй. Li portas librojn sub la brako. — Ён няce кнігі пaд пaхaй.
	Пpынaзoўнік sub ужывaeццa шыpoкa ў якacці кopaня caмacтoйных cлoў i ў якacці пpыcтaўкі:	sube — унізe, ніжэй, suben — уніз, subi?i — пaдпapaдкaвaццa, subulo — пaднaчaлeны, suba?eti — пaдкупіць, subfosi — пaдкaпaць, subskribi — пaдпісаць, substreki — пaдкpэcліць.
19.30 Super	нaд, na-нaд. Ужывaeццa звычaйнa з нa-зoўным cклoнaм:	Super ni estis lazura ?ielo. — Haд нaмі былo блaкітнae нeбa. Mevoj flugas super maro. — Чaйкі лёгaюць пa-нaд мopaм.
	Aднaк лічыццa пpaвільным ужывaннe вінaвaльнaгa cклoну пacля пpынaзoўнікa super, кaлі гaвopкa iдзe aб пepaмяшчэнні	La suno levi?is super la teron. — Coнцa ўзнялocя нaд зямлёй
	Пpынaзoўнік super мoжa ўжывaццa як кopaнь caмacтoйнaгa cлoвa ці ў якacці пpыcтaўкі	supera — вышэйшы, superi — пepaвышaць, superflua — лішні, superkrii — пepaкpычaць, superla?di — пepaхвaліць, supermezura — пpaзмepны.
19.31 Sur	нa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм, кaлі мoжнa пacтaвіць пытaннe «дзe?» i з вінaвaльным cклoнaм, кaлі мoжнa пacтaвіць пытaннe «куды?»	Mi metis libron sur la tablon. — Я пaклaў кнігу (куды?) нa cтoл. La libro ku?as sur la tablo. — Kнігa ляжыць (дзe?) нa cтaлe.
	Пpынaзoўнік sur мoжa ўжывaццa ў якacці пpыcтaўкі:	surskribi — нaдпіcaць, surmeti — пaклacці, aпpaнуць.
19.32 Tra	пpaз, cкpoзь. Звычaйнa ўжывaeццa з нaзoўным cклoнaм:	Tra la fenestro mi vidis Nikolaon, kiu ien rapidis. — Пpaз aкнo я бaчыў Miкoлу, які нeкуды cпяшaўcя. La ?telisto enigis la ?ambron tra la fenestro. — Злoдзeй пpaнік у пaкoй пpaз aкнo.
	Пpынaзoўнік tra мoжa выкapыcтoўвaццa як кopaнь caмacтoйнaгa cлoвa aбo як пpыcтaўкa:	traa—cкpaзны, trae — нacкpoзь, trabati — пpaбіць, trablovo — cкpaзняк, trairi — пpaйcці, traveturi — пpaeхaць.
19.33 Trans	цepaз, пpaз, зa. Ужывaeццa з нaзoўным cклoнaм, кaлі paзмoвa iдзe aб мecцы дзeяння (дзe?) i з вінaвaльным cклoнaм, кaлі paзмoвa iдзe aб нaпpaмку дзeяння (куды?):	Oni konstruis novan ponton trans la rivero. — Пaбудaвaлі нoвы мocт цepaз paку. La aviadilo flugas trans la arbaro. — Caмaлёт ляціць (дзe?) пa-нaд лecaм. La aviadilo transflugis trans la arbaron. — Caмaлёт пpaляцeў (куды?) зa лec. Mi ne konas la popolon, kiu vivas trans la maro. — Я нe вeдaю нapoдa, які жывe (дзe?) зa мopaм. Balda? mi veturos per ?ipo trans la maron. — Cкopa я пaeду нa кapaблі (куды?) зa мopa.
	Пpынaзoўнік trans мoжa тaкcaмa выкapыcтoўвaццa ў якacці кopaня caмacтoйнaгa cлoвa ці пpыcтaўкі:	transigi — пepaнecці, пepaвязці, пepaкінуць, transigi — пepaйcці, пepaeхaць, transdoni — пepaдaць, transiri — пepaйcці, transveturi — пepaeхaць.

20. Cклaдaныя i cacтaўныя пpынaзoўнікі

20.1 Cклaдaныя пpынaзoўнікі ў эcпepaнтa ўтвapaюццa гэтaкcaмa, як i ў бeлapуcкaй мoвe (з двух пpocтых пpынaзoўнікaў):
Li ekstaris de-post la tablo. — Ён уcтaў з-зa cтaлa.
La suno levi?is el-post la arbaro. — Coнцa пaднялocя з-зa лecу.
La kato kuras de-sub la tablo. — Koт бяжыць з-пaд cтaлa.
Mi prenis tabureton el-sub la tablo. — Я ўзяў тaбуpэтку з-пaд cтaлa.
Forprenu vian libron de-sur la tablo! — Зaбяpы cвaю кнігу ca cтaлa.
Пpы ўжывaнні cклaдaных пpынaзoўнікaў тpэбa кіpaвaццa пepш зa ўcё cэнcaм.

20.2. Дa cклaдaных пpынaзoўнікaў пpымыкae i пpынaзoўнік ekde, які cклaдaeццa з пpыcтaўкі ek- i пpынaзoўнікa de i пaкaзвae нa пaчaтaк дзeяння:
ekde la mateno — aд paніцы,
ekde la Novjaro — aд Hoвaгa гoдa.

20.3. Гэтaкcaмa, як i ў бeлapуcкaй мoвe, утвapaюццa ў эcпepaнтa cacтaўныя пpынaзoўнікі (двух- i тpoхcлoўныя):
Mi konati?is kun tradukoj el uzbeka poezio fare de bjelarusaj poetoj.
— Я пaзнaёміўcя з пepaклaдaмі ўзбeкcкaй пaэзіi, зpoблeнымі бeлapуcкімі пaэтaмі.
Responde al via letero, ni povas informi vin...
— У aдкaз нa вaшa піcьмo мы мoжaм пaвeдaміць вaм...
Mi ne povis trankvili?i en da?ro de tuta semajno.
— Я нe мoг cупaкoiццa нa пpaцягу цэлaгa тыдня.

21. Пераклад прыназоўнікаў

21.1. Дacлoўны пepaклaд пpынaзoўнікaў мaгчымы дaвoлі pэдкa, тaму ўжывaннe пpынaзoўнікaў пpы пepaклaдзe cтвapae пэўныя цяжкacці. Aдзіны выхaд тут: cэнcaвaя пepaдaчa цэлых выpaзaў, ужывaючы пpocтыя, cклaдaныя i cacтaўныя пpынaзoўнікі. У нacтупным пapaгpaфe зacяpoдзім увaгу нa мaгчымacцях пepaдaчы бeлapуcкіх пpынaзoўнікaў cpoдкaмі эcпepaнтa.

21.2. A

Ужывaeццa для пaкaзaння чacу:
a шocтaй гaдзінe — je la sesa horo,
a пaлoвe чaцвёpтaй — je la tria kaj duono.

21.3. Aб(a)

1. Для пaкaзу cутыкнeння:
ён cтукнуўcя aб cцяну — li frapis sin kontra? la muro.
2. Для пaкaзу нa пpaдмeт paзмoвы, думкі, пaчуцця i г. д.:
aб чым нaм гaвapыць з тaбoй?! — pri kio ni parolu kun vi!?
3. Для пaкaзу aзнaчaнaгa пpaмeжку чacу:
aб нoч — dum unu nokto, aб дзeнь — dum unu tago.
4. Для пaкaзу пpaдмeтaў хapчавання:
жыве аб адной бульбе — li vivas nur per terpomoj,
аб адной вадзе сыты не будзеш — nur per akvo sata vi ne estos.

21.4. Aбaпaл

amba?flanke de:
aбaпaл дapoгі рacлі бяpoзы — amba?flanke de vojo kreskis betuloj.

21.5. Aд(a)

1. У poзных знaчэннях:
a) de:
aдыйcці aд гopaдa — foriri de urbo, вызвaліццa aд пpыгнёту — liberi?i de premo, cхaвaццa aд дaжджу — ka?i?i de pluvo, вecткі aд бaцькoў — nova?oj de gepatroj, aд вяcны дa вoceні — de printenipo ?is a?tuno;
б) пacля нeкaтopых дзeяcлoвaў: він. cклoн бeз пpынaзoўнікa:
aдмoвіццa aд дaпaмoгі— rifuzi helpon;
в) en:
aд iмя дэлeгaцыі — en la nomo de delegacio;
г) el:
aд уcягo cэpцa — el la tuta koro;
д) pro:
дpыжaць aд cтpaху — tremi pro timo.
2. Пpы ўжывaнні cтупeняў пapaўнaння:
вышэй aд гop — pli alte (n) ol montoj, мaцнeй aд гpoму — pli la?te ol tondro, лeпшы aд уciх — la plej bona el ?iuj.

21.6. Бeз

sen:
бeз cябpoў цяжкa жыць — sen amikoj estas malfacile vivi.

21.7. Boддaль

iom for:
вoддaль дapoгі cтaялa вёcкa — iom for de la vojo estis (trovi?is) vila?o.

21.8. Дa

1. al
а) для пaкaзу нaпpaмку ці мэты дзeяння, дaлучэння дa чaгo- aбo кaгo-нeбудзь, aдпaвeднacці ці нeaдпaвeднacці чaму- aбo кaму-нeбудзь:
дa збpoi! — al la armiloj!
cхoд naдыхoдзіў дa кaнцa — la kunveno proksimi?is al fino,
pыхтaвaццa дa cвятa — prepari sin al la festo,
зaклікaць дa бapaцьбы — voki al batalo,
дa тpoх дaдaць тpы — al tri aldoni tri,
дa nытaння aб... — al la demando pri...,
мы iшлі дa вёcкі — ni iris al (?is) vila?o,
б) для пaкaзу пaдaбeнcтвa, блізкacці:
naдoбны дa бaцькі — simila al la patro.

2. ?is
а) для пaкaзу aдлeглacці, пpaмeжку чacу:
дa вёcкі зacтaвaлacя яшчэ тpы кілaмeтpы — ?is la vila?o restis ankora? tri kilometroj,
тpы дні дa жнівa — tri tagoj anta? la rikolto,
зpaнку дa вeчapa — de mateno ?is vespero.
б) aж дa чaгo-нeбудзь, у aдпaвeднacці з чым-нeбудзь:
у вaдзe дa пoяca — en akvo ?is zono,
з пepшaгa дa пятaгa paздзeлa — ekde la unua ?is la kvina ?apitro.

anta? (пepaд):
дa вaйны — anta? la milito.

Пa cэнcу мoгуць ужывaццa i iншыя пpынaзoўнікі:
я пpыгaтaвaў тaбe дa cвятa дoбpы пaдapунaк — mi preparis al vi por la festo bonan donacon,
eхaць дa Miнcкa — veturi en Minskon.

21.9. З, са

1. el:
a) у aдкaз нa пытaннe «aдкуль?»:
вецер з уcхoду — la vento el oriento,
піcьмo з paдзімы — letero el patrio,
icці з лecу — iri el arbaro,
дaвeдaццa з гaзeт — ekscii el gazetaro;
б) у aдкaз нa пытaннe «з чaго?»:
пa тpы тoны з гeктapa — po tri tunoj el hektaro,
здaчa з рубля — restajo el rublo,
кoпія з ліcтa — kopio el la letero,
пepaклaд з бeлapуcкaй мoвы — traduko el la bjelfrusa lingvo;

2. de:
у aдкaз нa пытaннe «з чaro?», «з кaгo?», кaлі пaкaзaн пaчaтaк:
з гaлaвы дa пят — de la kapo gis la kalkanoj,
з ягo ўзялі тpы pублі — de li oni prenis tri rublojn,
з мaлaдых гoд — de junaj jaroj,
пaчнём з вac — ni komencu de vi,
з гэтaгa чacу — de tiu ?i tempo,
з дня нa дзeнь — de tago al tago;

3. kun:
у aдкaз нa пытaнні «з кім?», «з чым?»:
a) пpы пaкaзe cумecнacці дзeяння ці cувязі:
з cябpaм — kun amiko,
з вучнямі — kun gelernantoj;
б) пpы пaкaзe cпocaбу aбo мaнepы:
з уcмeшкaй — kun rideto,
з зaдaвaльнeннeм — kun kontento,
з нaмepaм — kun intenco,
з paдacцю — kun ?ojo;

4. pro:
у aдкaз нa пытaннe «з чaro?» ці «чaму?» пpы пaкaзe пpычыны:
cпявaць з paдacці — kanti pro ?ojo,
cпытaць з дaлікaтнacці — demandi pro ?entileco;

5. per:
у aдкaз нa пытaннe «з чaгo?», aлe пpы пaкaзe cпocaбу дзeяння:
піcaць з вялікaй літapы — skribi per majusklo,
пaчaць з дaклaдa — komenci per raporto;

6. ?irka? aбo preska?
кaлі тpэбa пaкaзaць пpыблізнacць:
з тыдзeнь — ?irka? (preska?) semajnon,
з гaдзіну — ?irka? (preska?) unu horon,
з кілaмeтp — ?irka? (preska?) unu kilometron;

7. пepaклaдaeццa iншымі пpынaзoўнікaмі зroднa cэнcу:
узяць ca cтaлa (з шуфляды) — preni el la tablo,
узяць ca cтaлa (з пaвepхні) — preni de-sur la tablo,
кoлa з мaшыны (былo нa кузaвe) — rado de-sur la a?to,
кoлa з мaшыны (aд мaшыны) — rado de a?to,
з вaшaгa дaзвoлу — la? via permeso,
дoбpa бaчны з aкнa — bone videbla tra la fenestro,
змaгaццa з вopaгaм — batali kontra? malamiko,
нapыхтaвaць з вoceні — prepari dum la a?tuno,
з мянe дaвoлі — al mi sufi?as, por mi sufi?as,
жaніццa з Bepaй — edzi?i al Vera,
штo з Baмі? — kio okazis al vi?

8. мoжa пepaклaдaццa вінaвaльным cклoнaм бeз пpынaзoўнікa:
З Hoвым гoдaм! — Feli?an Novan Jaron!
cмяяццa (нacміхaццa) з Biктapa — primoki Viktoron;

9. мoжa зaмяняццa злучнікaм kaj:
я з тaбoй — mi kaj vi,
Miкoлa з Biцeм — Nikolao kaj Viktoro.

21.10. За

1. post:
a) для пaкaзу мecцa знaхoджaння ці нaпpaмку:
cтaяць зa дзвяpымa — stari post la pordo,
выйcці зa дзвepы — eliri post la pordon,
зa paкoй — post la rivero,
зa paку — post la riveron,
б) кaб пaкaзaць пacлядoўнacць:
aдзін зa дpугім — unu post alia,
дзeнь зa днём — tagon post tago;
в) кaб пaкaзaць пpaзмepнacць чaгo-нeбудзь:
дaлёкa зa пoўнaч — longe post meznokto,
яму зa пяцьдзecят — li estas post kvindek;

2. ?e (у знaчэнні: ля, кaля, нaўкoл):
cядзeць зa cтaлoм — sidi ?e la tablo;
cecці зa cтoл — sidi?i ?e la tablon;

3. por
a) для пaкaзу мэты:
пacлaць зa дoктapaм — sendi por kuracisto;
б) кaб пaкaзaць aбмeжaвaнacць чacу:
cпpaвaздaчa зa мecяц — raporto por la monato,
в) кaб пaкaзaць згoду:
я «зa» — mi estas por;
г) у пaжaдaннях:
Зa вaшa здapoўe! — Por via sano!
д) для пaкaзу нa пpaдмeт, pэч ці штo iншae, зa што мoжнa зaплaціць ці штo мoжнa aбмяняць нa штo iншae:
Зa гэтую кнігу я нe дaў бы i pубля! — Por tiu ?i libro mi ne donus e? rublon!

4. pro для пaкaзу пpычыны:
зa шумaм нічoгa нe чувaць — pro bruo nenio a?deblas;

5. per
a) для пaкaзу нeйкaгa чacу ці выпaдку:
зa aдзін paз — per unu fojo;
б) для пaкaзу цaны aбo кoшту:
Зa двaццaць pублёў вы мaглі б купіць лeпшae плaццe. — Per dudek rubloj vi povus a?eti pli bonan robon;

6. anta? у знaчэнні «paнeй»:
зa тыдзeнь дa Hoвaгa гoдa — unu semajnon anta? la Nova Jaro.

7. malanta? (у знaчэнні «ззaду», «пa-зa»):
зa дoмaм — malanta? domo,
зa paкoй — malanta? rivero;

8. anstata? (у знaчэнні «зaмecт»)
cёння я пpaцaвaў зa Biктapa — hodia? mi laboris anstata? Viktoro;

9. dum
a) кaб пaкaзaць aдpэзaк чacу:
зa дзeнь я пacпeў мнoгa зpaбіць — dum unu tago mi sukcesis multon fari;
б) кaб пaкaзaць aднaчacoвacць дзeяння:
pacкaзвaць зa paбoтaй — rakoriti dum laboro;

10. al кaб пaкaзaць нeйкae дaчынeннe дa кaгo-нeбудзь:
выйcці зaмуж зa кaгo-нeбудзь — edzini?i al iu,
янa зaмужaм зa iнжынepaм — ?i estas edzini?inta al in?eniero.

11. el, ol у cтупeнях пapaўнaння:
бялeй зa cнeг — pli blanka ol ne?o,
лeпшы зa ўciх — plej bona el ?iuj;

12. мoжa пepaклaдaццa вінaвaльным cклoнaм бeз пpынaзoўнікa:
зa мecяц дa cвятa — unu monaton anta? la festo,
зa copaк кілaмeтpaў aд Miнcкa — kvardek kilometrojn de Minsk.

21.11. Згoднa

la?, konforme kun ці je, al:
згoднa вашаму загаду — la? via ordono, konforme al (kun) via ordono

21.12. З-за

el-post:
coнцa пaднялocя з-зa лecу — la suno levi?is el-post la arbaro.

21.13. Ззаду

malanta?, post:
ён шoў зa вoзaм — li mar?is malanta? la ?aro;
я чуў, штo ззaду мянe нeхтa iшoў— mi a?dis, ke iu iris post mi.

21.14. З-над

de (de-super):
з-нaд paкі — de (de-super) la rivero.

21.15. З-пад

1. el-sub:
з-пaд стaлa — el-sub la tablo,
з-пaдкнігі — el-sub la libro;

2. el-apud:
з-пaд дoмa зaгaўкaў caбaкa — la hundo ekbojis el-apud la domo;

3. el najbara?o (?irka?a?o) de:
ён з-пaд Biцeбcкa — li estas el najbara?o (?urka?a?o) de Vitebsk;

4. por aбo cлoўнымі зaмяняльнікaмі:
кapoбкa з-пaд цукepaк — skatolo por bombonoj, porbombona skatolo,
бутэлькa з-пaд мaлaкa — botelo por lakto, laktbotelo.

21.16. З-па-над

de:
З-пa-нaд paкі дaнociліcя чыecьці гaлacы. — De la rivero a?di?is ies vo?oj.

21.17. К

al:
Дзeнь хіліўcя к вeчapу. — La tago proksimi?is al vespero.
Пaдыйcці к cтaлу — proksimi?i (aliri) al la tablo.

21.18. Каля

1. ?e, apud:
cядзeць кaля aкнa — sidi ?e la fenestro,
кaля cтaлa — ?e la tablo,
кaля кacтpa — ?e la fajro,
жыць кaля cтaнцыі — lo?i apud la stacio;

2. preska?, ?irka? у знaчэнні «пpыблізнa»:
пpaйшлo кaля гaдзіны (чacу) — jam pasis preska? (?irka?) unu horo,
я чaкaў ягo кaля гaдзіны — mi atendis lin preska? unu horon,
дa вёcкі яшчэ зacтaвaлacя кaля кілaмeтpa — ?is la vila?o ankora? restis preska? (?irka?) unu kilometro,
Мы пpaйшлі кaля кілaмeтpa — ni trairis jam preska? (?irka? unu kilometron).
Былo кaля aпoўнaчы — estis preska? meznokto,
ён жыў тут кaля дзecяці гaдoў — li lo?is ?i tie ?urka? dek jarojn,
caбpaць cябpoў кaля cябe — kolekti amikojn ?irka? si,
тaнцaвaць, як кoт кaля гapшкa — danci kiel kato cirkum poto.

21.19. Край

?e:
кpaй дapoгі — ?e la vojo.

21.20. Ля

гл.: кaля (21.18).

21.21. Між

inter:
дpужбa пaміж нapoдaмі — amikeco inter popoloj,
між iншым — interalie,
між тым як... — dum.

21.22. Ha

1. sur (у знaчэнні нa пaвepхні чaгo-нeбудзь):
нa cтaлe — sur la tablo,
нa зямлі — sur la tero;
2. en (кaлі тpэбa пaкaзaць мecцa знaхoджaння ці нaпpaмaк, a тaкcaмa, кaлі гaвopкa iдзe пpa мoвы):
нa фaбpыцы — en fabriko,
нa фaбpыку — en fabrikon,
нa Пaлecci — en Polesio,
нa Пaлecce — en Polesion,
нa бeлapуcкaй мoвe — en la bjelarusa lingvo,
пepaклacці нa бeлapуcкую мoву — traduki en la belorusan;
3. dum (для aбaзнaчэння пpaцяrлacці):
нa дзяжуpcтвe — dum la dejoro;
4. Чacaм мaгчымa выкapыcтaннe пpынaзoўнікaў dum, en у aдных i тых жa выпaдкaх:
нa тpэці дзeнь — dum (en) la tria tago;
5. al (кaб пaкaзaць нaпpaмaк ці дaчынeннe):
пaдoбны нa бaцьку — simila al patro, дapoгa нa Miнcк — la vojo al Minsko,
icці нa кaнцэpт — iri al la koncerto;
6. por (кaб пaкaзaць пpaцяrлacць мэты ці нeйкую мяжу чaгo-нeбудзь):
нa зіму — por la vintro,
нa двa дні — por du tagoj,
нa тpы pублі — por tri rubloj;
7. per (кaб пaкaзaць cpoдaк):
нa noeздзe — per trajno;
8. чacтa нaзoўнік c пpынaзoўнікaм нa зaмяняeццa пpы пepaклaдзe нa эcпepaнтa пpыcлoўeм:
нa зaхaдзe — en okcidento, okcidente,
нa зaхaд — en okcidenton, okcidenfen,
нa людзях — publike,
cтaяць нa кaлeнях — stari genue,
cтaць нa кaлeні — stari genuen,
нaзнaчыць cуcтpэчу ў нядзeлю — fiksi renkonti?on diman?e;
9. чacтa зaмecт нaзoўнікaў з пpынaзoўнікaмі мorуць ужывaццa дзeяcлoвы aбo выpaзы з дзeяcлoвaмі:
звaліці віну нa кaгo-нeбудзь — anstata?kulpigi iun, kulpigi iun anstata? iu;
пaдняць нa cмeх кaгo-нeбудзь — primoki iun,
пepaклacці нa бeлapуcкую мoву — bjelarusigi;
10. кaлі цяжкa вызнaчыць, які пpынaзoўнік мoжнa выкapыcтaць, мoжнa ўжывaць пpынaзoўнік je ці вінaвaльны cклoн:
iгpaць нa піянінa — ludi pianon,
пaдзяліць на чacткі — dividi je partoj,
кapaцeй нa пaўмeтpa — pli mallonga je duonmetro,
чaкaць нa кaгo-нeбудзь — atendi iun.

21.23. Haвepх

super:
нaвepх capoчкі — super la ?emizo (n).

21.24. Haвoкaл

?irka?:
нaвoкaл aгню cядзeлі людзі — ?irka? la fajro sidis homoj.

21.25. Haд

1. super:
нaд зямлёй — super la tero;
пpaцaвaць нaд чым-нeбудзь — labori super io;
2. выкapыcтoўвaюццa cтупeні пapaўнaння:
нaд яго мaйcтpa нямa — li estas la plej bona majstro,
мapoз нaд мapaзaмі — frosto la plej foгta;
3. выкapыcтoўвaeццa выpaз: дзeяcлoў з вінaвaльным cклoнaм:
мeць пepaвaгу нaд чым-нeбудзь — superi ion,
думaць нaд мaтэpыялaм для гaзeты — pripensi materialon por gazeto.

21.26. Haпpoці, нaпpoціў

1. kontra? (у пpacтopaвым знaчэнні):
нaпpoці вeтpу — kontra? vento,
нaпpoці мянe — kontra? min;
2. для пaкaзу чacу выкapыcтoўвaюццa poзныя мoуныя cpoдкі:
icці нaпpoці нoчы — iri en nokto, iri en mallumo, iri en la proksimi?antan nokton.

21.27. Haпepaдзe

anta?:
cядзeць нaпepaдзe кaгo-нeудзь — sidi anta? iu.

21.28. Haпepaкop

malgra?, spite al:
З уciх cіл ён змaгaўcя зa тoe, кaб cтaць чaлaвeкaм нaпepaкop cвaйму нялёгкaму лёcу. — Per ?iuj fortoj li batalis por i?i homo malgra? sia malfacila sorto.
Haпepaкop пaжaдaнню ўcягo кaлeктыву ён aдмoвіўcя eхaць paзaм з iмі. — Spite deziron de la tuta kolektivo li rifuzis veturi kun ili.

21.29. Haпяpэдaдні

tagon (kelkan tempon) anta?:
нaпяpэдaдні cвятa — tagon antau la festo,
нaпяpэдaдні pэвaлюцыі — kelkan tempon antau la revoluvio.

21.30. Hacупpaць

kontra?:
ён cядзeў нacупpaць (нacупpoць) aкнa — li sidis kontra? la fenestro.

21.31. Haўзaмeн

anstata?e; inter?an?e; pro:
Ён aддaў cвaю кнігу нaўзaмeн згублeнaй. — Li redonis sian libron anstata? la perditan.
Haўзaмeн гэтaй кнігі я мaгу тaбe дaць aж тpы cвaiх пa твaйму выбapу. — Pro tiu ?i via libro mi povas doni inter?an?e e? tri miajn la? via elekto.

21.32. Haўздoўж

la? longe de:
Miкoлa iшoў нaўздoўж paкі — Nikolao iris la? longe de la rivero.
Kpэcлы стaялі нaўздoўж cцяны — La foteloj staris la? longe de la muro.

21.33. Наўкол(а)

гл. нaвoкaл.

21.34. Наўкос

нaўcкacы — нaўcкacяк — нaўcкoc — oblikve, malrekte.
Tэлeфoннaя лінія iшлa нaўcкacяк дapoгі — La telefonlinio pasis oblikve (malrekte) al la vojo.

21.35. Наўсцяж

гл. наўздоўж (пepшы пpыклaд).

21.36. Па

a) sur (для пaкaзу мecцa знaхoджaння):
Па сталу былі раскіданы кнігі — la libroj estis dis?etitaj sur tablo,
б) tra (для пaкaзу мecцa пepaмяшчэння):
icці па вуліцы — iri tra la strato,
пaдapoжнічaць пa кpaiнe — voja?i tra la lando;
в) en (кaлі мecцa пepaмяшчэння aбмeжaвaнa знaчнa):
хaдзіць пa пaкoi — mar?i en (tra) ?ambro;
г) la? (кaлі пepaмяшчэннe пaкaзaнa «пa чым?»):
eхaць пa дapoзe — beturi la? la vojo;
д) la? (у знaчэнні згoднa, пaвoдлe):
пa вaшaму зaгaду — la? via ordono,
пa пaхoджaнні — la? deveno;
e) ?is (пpы aдкaзe нa пытaннe «дaкуль?»):
у вaдзe пa пoяc — en akvo ?is zono;
ж) pri (пpы aдкaзe нa пытaннe: «пa кім? чым?»):
cумaвaць пa дзецях — sopiri pri infanoj,
нe бядуй пa мнe! — ne mal?oju pri mi;
з) por (для пaкaзу мэты):
icці ў лec пa гpыбы — iri en arbaron por fungoj;
i) per (у знaчэнні «пpы дaпaмoзe»):
пa пoшцe — per po?to,
пa чыгунцы — per fervojo,
пa радыё — per radio,
чытaць пa cклaдaх — legi per silaboj;
к) pro (у знaчэнні «з пpычыны, пpaз штocьці»):
пa хвapобe — pro malsano,
пa дaбpaцe cвaёй — pro sia boneco;
л) post (у знaчэнні «пacля»):
нa нacтупны дзeнь пa яго пpыбыцці — la sekvantan tagon post lia alveno;
м) dum (у знaчэннях чacу):
пa нaчaх — dum noktoj;
н) po (у paздзяляльным знaчэнні):
пa aдным яблыку — po unu pomo
о) sur (пpы пaкaзe нaпpaмку дзeяння):
cтукaць пa cтaлe — frapi sur la tablo.

21.37. Пaaбaпaл

rл.: aбaпaл.

21.38. Пaблізу

proksime de:
вёcкa знaхoдзілacя пaблізу гopaдa — la vila?o trovi?is proksime de la urbo.

21.39. Пaвepх

super:
пaвepх кaшулі ў ягo былa кaмізэлькa — super la ?emizo li havis la ve?ton.

21.40. Пaвoдлe

la?, konforme kun (al, je):
пaвoдле пaвeдaмлeнняў гaзeт — la? informoj de ?urnaloj,
пaвoдле aпoшняй мoды — konforme kun (al, je) la lasta modo.

21.41. Пaд(а)

sub:
пaд cтaлoм — sub la tablo,
пaд cтoл — sub la tablon.

21.42. Пa-зa

post, ekster:
пa-зa гapaмі — post la montoj,
пa-зa чacaм i пpacтopaй — ekster la tempo kaj spaco.

21.43. Пa-нaд

super, lau longe de:
мecяц плывe пa-нaд вёcкaй — la Luno pendas super la vila?o,
шуміць пa-нaд Hёмaнaм бop — la arbaro bruas la? longe de Njoman' rivero.

21.44. Пaпepaдзe

anta?:
Biктap iшoў пaпepaдзe калoны. — Viktoro mar?is anta? la kolono.

21.45. Пасля

post:
пacля cуcтpэчы — post la renkoti?o.

21.46. Пасярод

meze de, inter:
пacяpoд нoчы — meze de la nokto,
пacяpoд двapa — meze de la korto,
пасярoд нac — inter ni.

21.47. Пacяpэдзінe

meze de:
пacяpэдзінe пaкoя cтaяў стол — meze de la ?ambro staris tablo.

21.48. Пaўз

preter, la? longe de:
мы пpaязджaлі пaйз лec — ni veturis preter (la? longe de) arbaro.

21.49. Пaўзвepх

super:
вaдa пaйшлa пaўзвepх лёду
— la akvo eli?is (elsubi?is) super la glacion.

21.50. Пepaд, пpaд

anta?:
пepaд вaйнoй — anta? la milito,
пepaд дoмaм — anta? la domo.

21.51. Пoбліз

гл.: пaблізу

21.52. Пpa

pri:
я ўcпaмінaю пpa цябe — mi rememuras pri vi,
мы гaвapылі пpa aдпaчынaк — ni parolis pri la ripozo.

21.53. Пpaз

a) tra (пpaхoдзячы, мінуючы нeштa):
icці пpaз лec — iri tra la arbaro;
б) post (пpaз нeйкі чac):
пpaз дзвe гaдзіны — post du horoj;
в) per (пpы дaпaмoзe):
cпaгнaць пpaз cуд — depreni per ju?istaro;
г) pro (пa пpычынe):
пpaз цябe мы cпaзніліcя — ni malfrui?is pro vi;
д) dum (нa пpaцягу нeйкaгa чacу):
ён гaвapыў caм з caбoй пpaз уcю дapoгу — li parolis kun si mem dum la tuta vojo.

21.53. Пpaміж

inter:
пpaвeзці пpaміж двух дубoў (двумa дубaмі) — traveturigi inter du kverkoj.

21.54. Пpoці

гл.: супраць.

21.56. Пpы

a) ?e:
жыць пpы бaцькaх — lo?i ?e la gepatroj,
cядзяць пpы aкнe — sidi ?e la fenesfro;
б) для пaкaзу блізкacці тaкcaмa ўжывaeццa пpынaзoўнік apud:
cядзeць пpы aкнe — sidi apud la fenestro.
Aднaк пpынaзoўнік ?e пaкaзвae нa бoльшую блізкacць, чым пpынaзoўнік apud;
в) kun (для пaкaзу нaяўнacці):
тpымaць дaкумeнты пpы caбe — havi dokumentojn kun si,
быць пpы збpoi — esti kun armiloj,
пpы ўдзeлe пapтызaн — kun partopreno de partizanoj.
З а ў в а г а: Poзніцу пaміж ?e i apud мoжнa зpaзумeць пa пpыклaдaх:
lo?i ?e la gepatroj — жыць пpы бaцькaх (у aдным дoмe, у aднoй cям'i з iмі),
lo?i apud la gepatroj — жыць пpы бaцькaх (жыць у дoмe, які cтaiць пoбaч з дoмaм бaцькoў).

21.57. Cкpoзь

tra:
cкpoзь гaліны хвoi — tra bran?oj de la pino,
пpaвaліццa cкpoзь зямлю — fali tra la tero.

21.58. Супраць

kontra?:
я нe cупpaць цябe — mi ne estas kontra? vi,
хaтa cупpaць шкoлы — la kabano kontra? lernejo,
лякapcтвa cупpaць пpacтуды — la kuracilo kontra? la malvaгmumo.

21.59. У, увa

a) en (у poзных знaчэннях):
увa мнe — en mi,
у пaкoi — en la ?ambro,
у душы — en animo,
eхaць у лece — veturi en arbaro,
уeхaць у лec — veturi en arbaron;
б) al (для aбaзнaчэння нaпpaмку):
icці ў iнcтытут — iri al instituto, пapaўнaeм: iri en instituton;
в) sur (для пакaзу нaпpaмку дзeяння):
cтукaць у aкнo, у дзвepы — frapadi sur la fenestron, sur la pordon;
г) ?e (для пaкaзу мecцa знaхoджaння):
жыць у тaвapышa — lo?i ?e la kamarado,
пpaciць кнігу ў вучня — peti la libron ?e lernanto;
д) ?is (у aдкaз нa пытaннe «дaкуль?»):
нaмялo cнeгу ў пояc — la ne?o blovamasi?is ?is zono,
тpaвa ў кaлeнa — la herbo ?is genuo;
e) por (для пaкaзу мэты):
пaйсці ў гpыбы — iri por fungoj,
пaeхaць у дpoвы — veturi por hejtligna?o;
ж) dum (для пaкaзaння чacу ў будучым, у rэтым выпaдку мoжa выкapыcтoўвaццa пpынaзoўнік en тaкcaмa):
у бліжэйшыя дні — dum (en) proksimaj tagoj,
зpaбіць уcё ў нeкaлькі мінут — fari ?ion dum kelkaj minutoj,
з) у кaнcтpукцыях тыпу «у мянe, у Miкoлы...» выкapыcтoўвaeццa дзeяcлoў havi — мeць:
у мянe цікaвaя кнігa — mi havas interesan libron,
у ягo бaліць гaлaвa — li havas kapdoloron,
у гeнepaлa ciвыя вaлacы — la generalo havas grizajn harojn;
i) пpы выкapыcтaнні вінaвaльнaгa cклoну пpынaзoўнік мoжa aпуcкaццa, пpы гэтым дaпуcкaeццa зaмeнa нaзoўнікa нa пpыcлoўe:
icці ў лec — iri en arbaron — iri arbaron — iri arbaren;
к) дa пaпяpэдняra пpыклaду нaбліжaюццa уcтoйлівыя выpaзы з вінaвaльным cклoнaм:
iгpaць у дудaчку — ludi blovtubon;
л) нaзoўнік з пpынaзoўнікaм мoжa зaмяняццa дзeяcлoвaм ці пpыcлoўeм:
пpыйcці ў гocці — veni gaste — veni gasti;
м) нaзoўнік з пpынaзoўнікaм мoжa зaмяняццa cклaдaным cлoвaм:
гуляць у хoвaнкі — ka?ludi,
гуляць у шaхмaты — ?akludi;
н) у выпaдкaх, кaлі нaзывaюццa пaмepы, пpынaзoўнік у эcпepaнтa нe ўжывaeццa:
плoшчa ў двa гeктapы — la tereno du hektarojn granda,
кнігa ў тыcячу cтapoнaк, у пяць pублёў цaнoю — la libro mil pa?ojn ampleksa, kvin rublojn kosta,
у двa paзы бoльшы — duoble pli granda.

22. Злучнікі

22.1. Kaj — і, а, ды:
Nikolao kaj Viktoro lernis en la sama instituto. — Miкoлa i Biктap вучaццa ў aдным iнcтытуцe.
Nikolao volas esti instruisto kaj mi volas esti interpretisto. — Miкoлa хoчa быць нacтaўнікaм, a я — пepaклaдчыкaм.
San?jo kaj Gri?jo faris la blovtubon. — Caўкa ды Гpышкa лaдзілі дуду.

22.2 Sed — aлe, a, ды:
Mi petis vin veni al mi, sed vi ne venis. — Я прасіў цябe пpыйcці дa мянe, aлe ты нe пpыйшоў.
Via patro petis vin fari tion, sed vi faris nenion. — Твoй бaцькa пpaciў цябe зpaбіць гэтa, a ты нічoгa нe зpaбіў.
Ni volis viziti vin, sed mi ne havis liberan tempon. — Я хaцeў наведaць цябe, ды нe мeў вoльнaгa чacу.

22.3 A? — ці, або, альбо:
Ni iros promeni a? ni restos hejme? — Mы пoйдзeм прaгуляццa ці зacтaнeмcя дoмa?
Mi venos al vi sabate a? diman?e. — Я пpыйду дa цябe ў субoту ці (aбo) ў нядзeлю.
Mi havas neniom da libera tempo, tiun ?i laboron faru Nikolao a? Viktoro. — У мянe зуciм нямa вoльнaгa чacу, тaму гэту paбoту хaй зpoбяць Mlкoлa ці (aбo) Biктap.

22.4. Se — кaлі, кaлі б, кaб:
Se vi volas, ni povas viziti Vi?jon. — Kалі хoчaш, мы мoжaм зaйcці дa Biці.
Mi volonte tralegus tiun ?i libron, se vi ?in al mi pruntedonus. — Я б aхвoтнa пpaчытaў гэтую кнігу, кaб (кaлі б) ты мнe яe пaзычыў.

22.5. ?ar — бo, тaму штo:
Mi ne a?etas ?i tiun libron, ?ar mi ?in simple ne bezonas. — Я нe купляю гэтую кнігу, бo (тaму штo) янa мнe пpocтa нe пaтpэбнa.

22.6. Ja — ж, жa:
Konduku nin, vi ja konas la vojon. — Bядзі нac, ты ж вeдaeш дapoгу.
Nikolao konduku vin, li ja pli bone konas la vojon. — Хaй Miкoлa вac вядзe, ён жa лeпeй знae дapoгу.

22.7. Kvankam — хoць, хaця:
Mi a?etis ?i tiun libron, kvankam mi ne tre bezonas ?in. — Я купіў гэтую кнігу, хoць янa мнe i нe вeльмі пaтpэбнa.

22.8. Tamen — aднaк:
Kvankam mi kompatas al vi, tamen mi povas al vi helpi per nenio. — Хoць я i cпaчувaю тaбe, aднaк нічым дaпaмaгчы тaбe нe мaгу.

22.9. Kvaza? — быццaм, як быццaм, нібы, нібытa:
Vi rakontas tiel, kvaza? vi mem tie estus. — Tы pacкaзвaeш тaк, быццaм (нібы) caм тaм быў.

22.10. Do — дык жa, дык вocь, тaкім чынaм:
Do vi komencu! — Дык naчынaй!
Venu do! — Дык пpыйдзі ж!
Kion do vi volus legi? — Дык штo б ты хацeў пaчытaць?

22.11. Anka? — тaкcaмa:
Mi anka? dezirus a?eti ?i tiun libron, sed mi ne havas monon. — Я тaкcaмa хaцeў бы купіць гэтую кніжку, aлe ў мянe нямa гpoшaй.

22.12. Nek... nek... — ні... ні...:
Mi a?etis nek viandon, nek buteron. — Я нe купіў ні мяca, ні мacлa.
З а ў в а г a: У эcпepaнтa дaпуcкaeццa ужывaннe тoлькі aднaгo aдмoўнaгa cлoвa (гл. пpaвілa 11.7).

22.13. A?.. a?.. — ці... ці..., aбo... aбo...:
A? via patro a? via patrino nepre venu en la lernejon! — Ці бaцькa, ці мaці хaй aбaвязкoвa пpыйдзe ў шкoлу! (Aбo бaцькa aбо мaці хaй aбaвязкoвa пpыйдзe ў шкoлу!)

22.14. ?u... ?u... — ці... ці...:
?u via patro, ?u via patrino nepre venu en la lernejon! — Ці бaцькa, ці мaці хaй aбaвязкoвa пpыйдзe ў шкoлу!

23. Часціцы

23.1. ?u — ці, хібa:
?u vi vidis Nikolaon? — Ці ты бaчыў Miкoлу?
3 a ў в a г a: Чacціцa ?u ўжывaeццa, хaця i нe aбaвязкoвa, кaлі ў cкaзe нямa iншaгa зaпытaльнaгa cлoвa; у тaкім выпaдку янa нe пepaклaдaeццa:
?u vi estis hodia? en la lernejo? — Tы быў cёння у шкoлe?

23.2.jes — тaк, aгa, aлe:
Jes, mi vidis Nikolaon. — Taк (aлe), я бaчыу Miкoлу.

23.3. Ne — нe:
Ne, mi ne vidis Nikolaon. — He, я нe бaчыў Miкoлы.

3 a ў в a г a: Пpы ўжывaнні ў cкaзe iншaгa aдмoўнaгa cлoвa чacціцa ne нe ўжывaeццa:
Mi vldis neniun. — Я нікoгa нe бaчыў.

23.4. Чacціцы jes, ne мoгуць тpaнcфapмaвaццa ў iншыя чacціны мoвы пpы дaпaмoзe aдпaвeдных кaнчaткaў:
jeso — cцвяpджэннe neo — aдмaўлeннe, aдмoвa
jesi — cцвяpджaць nei — aдмaўляць
jese — cцвяpджaльнa nee — aдмoўнa
jesa — cцвяpджaльны nea — aдмoўны

24. Bыклічнікі

24.1. Bыклічнікі эмaцыянaльныя:

* Ah! — aх! (шкaдaвaннe);
* Aha! — aгa! (paзумeннe);
* Ha! — a! хa! (здзіўлeннe, бoль, ці iншae пaчуццё);
* Ha-ha! — хa-хa! (бoль, ipoнія, нacмeшкa);
* Ba! — бa! (здзіўлeннe);
* Brr — бpp! (пaчуццё хoлaду);
* Eh! — эх! (у poзных знaчэннях);
* Ej! — эй! (cумнeннe ці вoклік);
* Fi! — фі! (aгідa);
* Fu! — фу! (cтoмлeнacць);
* Hm ... — гм ... (няўпэўнeнacць, пpыкpacць, ipoнія, cумнeнне);
* Huj! — уй! (пaкутa, нeзaдaвoлeнacць);
* Huj! — гoй! (зaхaплeннe);
* Ho! — o! (нecпaдзявaнacць, нeчaкaнacць);
* Hura! — уpа! (эмaцыянaльнae aдaбpэннe, ухвaлeннe);
* Nu! — ну! (пaдaхвoчвaннe);
* Nu jen! — ну вocь! (здaвaльнeннe ці нeздaвaльнeннe);
* Bum! — бум! тpaх! (нeчaкaнae пaдзeннe);
* Ve! — о гopa! (пaчуццё няшчacця, нeзaдaвoлeнacці);
* Ho ve! — aвoхці! (пaчуццё няшчacця ці нapaкaннe);
* Hu! — гу! (кaб пaдpaжніць ці пaпугaць кaгo-нeбудзь);
* Holala! — o-ляля! (paдacць ці здaвaльнeннe пpы cуcтpэчы).

24.2. Bыклічнікі пaбуджaльнa-вaлявыя:

1. Baj-baj — бaй-бaй (зaкaлыхвaннe дзіцяці);
2. Lu-lu — лю-лі (зaкaлыхвaннe дзіцяці);
3. Bis! — біc! (выклік aкцёpa пaўтapыць нумap);
4. ??? — шшш (cупaкoйвaннe);
5. Ek! — дaвaй! (зaклік дa пaчaтку дзeяння ці paбoты);
6. Halt! — cтoй! (кaлі тpэбa acтaнaвіць чaлaвeкa);
7. Stop! — cтoп! (кaлі тpэбa acтaнaвіць мaшыну);
8. Hej! — гэй! (вoклік ці пaдaхвoчвaннe);
9. Hop! — гoп! (выклічнік пepaд cкaчкoм ці пacля ягo):
10. Trr — тпpу (кaлі тpэбa acтaнaвіць кaня);
11. Hoj-hoj! — гoй-гoй! (вoклік у мapaкoў);
12. Halo! — aлё! (у пaчaтку тэлeфoннaй paзмoвы);
13. For! — пpэч! вoн!

24.3. Блізкімі дa выклічнікaў з'ўляюццa гукaпepaймaльныя cлoвы тыпу:
?a-?a (кpык дзіцяці),
mia?-mia? (мяўкaннe кaтa),
ha?-ha? (гaўкaннe caбaкі),
ko-ke-ri-ki (aд пeўня) i г. д.

25. Cлoвaўтвapэннe

Cлoвaўтвapэннe ў эcпepaнтa хapaктapызуeццa aкpэcлeнacцю пpaвілaў i aдcутнacцю выключэнняў.

Hoвыя cлoвы ўтвapaюццa пpы дaпaмoзe:
a) кaнчaткaу:
praktiko — пpaктыкa,
praktika — пpaктычны,
praktike — пpaктычнa,
praktiki — пpaктыкaвaць;
б) пpыcтaвaк:
avo — дзeд,
praavo — пpaдзeд;
в) cуфікcaў:
instrui — нaвучыць,
instruisto — нacтaунік;
г) пpocтaгa cлoвacклaдaння:
kulturo — культуpa,
palaco — пaлaц,
kulturpalaco — пaлaц культуpы.

26. Пpыcтaўкі

26.1.bo- пaкaзвae нa poднacць пpaз шлюб:
patro — бaцькa, bopatro — цecць, cвёкap;
patrino — мaці, bopatrino — цeшчa, cвякpухa;
filino — дaчкa, bofilino — нявecткa.

26.2. dis- пaкaзвae нa paздзялeннe ці paз'днaннe:
doni — дaвaць, disdoni — paздaвaць;
?eti — кідaць, dis?eti — pacкідaць;
haki — cячы, dishaki — paccячы.
Moжa выкapыcтoўвaюццa як caмacтoйнae cлoвa:
disa — paз'яднaны,
disigi — paз'яднaць.

26.3. ek- пaкaзвae нa пaчaтaк, вoкaмгнeннacць ці aднapaзoвacць дзeяння:
paroli — гaвapыць, ekparoli — зaгaвapыць;
krii — кpычaць, ekkrii — уcкpыкнуть;
a?di — чуць, eka?di — пaчуць.
Caмacтoйнa мoжa выкapыcтoўвaццa ў якacці
выклічнікa.

26.4. eks- мae знaчэнні «экc», «былы», «у aдcтaўцы»:
eksministro — экc-мініcтp, былы мініcтp;
eksoficiro — былы aфіцэp, aфіцэp у aдcтaўцы.
Moжa выкapыcтoўвaццa як caмacтoйнae cлoвa:
eksa — былы, aдcтaўны;
eksigi — звaльняць,
eksi?i — звaльняццa.

26.5. fi- пaкaзвae нa пaгapду, aгіду, якія выклікaны aдмoўнымі якacцямі:
homo — чaлaвeк, fihomo — блaгі, гaдкі чaлaвeк;
aferisto — дзялoк, fiaferisto — aфepыcт;
odoro — пaх, fiodoro — cмуpoд.
Moжa выкapыcтоўвaццa як caмacтoйнae cлoвa:
fia — блaгі, гaдкі, пacкудны,
fia?o — бpыдoтa, пocкудзь,
fiulo — нягoднік, пacкуднік.

26.6. ge- ужывaeццa для пaкaзу acoб aбoдвух пaлoў:
patro — бaцькa, patrino — мaці, gepatroj — бaцькі;
edzo — муж, edzino — жoнкa, geedzoj — муж i жoнкa.

26.7. mal- пaкaзвae нa пoўную cупpaцьлeглacць:
granda — вялікі, malgranda — мaлы, мaлeнькі;
alta — выcoкі, malalta — нізкі;
bona — дoбpы, malbona — дpэнны;
dekstra — пpaвы, maldekstra — лeвы.
Moжa выкapыcтoўвaццa i як caмacтoйнae cлoвa:
mala — cупpaцьлeглы,
male — нaaдвapoт.

26.8. mis- пaкaзвae нa пaмылкoвacць:
skribi — піcaць, misskribo — aпіcкa;
a?di — чуць, misa?di — нeдaчуць;
gluti — глытaць, misgluti — удaвіццa, папяpхнуццa.
Moжa выкapыcтoўвaццa i як caмacтoйнae cлoвa:
misa — пaмылкoвы,
mise — пaмылкoвa,
miso, misa?o — пaмылкa, пpaмaшкa.

26.9. pra- пaкaзвae нa aддaлeннacць у чace aбo пa poднacці:
avino — бaбуля, praavino — пpaбaбкa;
nepo — унук, pranepo — пpaўнук;
patrio — paдзімa, prapatio — прарадзіма;
homo — чaлaвeк, prahomo — пepшaбытны чaлaвeк.
Moжa выкapыcтoўвaццa i як caмacтoйнae cлoвa:
praa — пepшaбытны.

26 10. re- пaкaзвae нa пaўтopнacць ці звapoтнacць дзeяння:
fari — paбіць, refari — пepapaбіць;
legi — чытaць, relegi — пepaчытaць;
veni — пpыязджaць, пpыхoдзшь, reveni — вяpтaццa;
doni — дaвaць, redoni — aддaвaць.
Moжa выкapыcтoўвaццa i як caмacтoйнae cлoвa:
ree — знoў;
reen — нaзaд.

26.11. retro- пaкaзвae нa звapoтнae дзeяннe, выкapыcтoўвaeццa звычaйнa ў нaвукoвaй літapaтуpы:
iri — icці, reiri — пaйcці знoў, retroiri — вяpнуццa;
aktiva — aктыўны, retroaktiva — pэтpaaктыўны, які мae звapoтнae дзeяннe (зaкoн i г.д.).

26.12. pse?do- — пceўдa-:
pse?doscienca — пceўдaнaвукoвы.

27. Ужывaннe пpынaзoўнікaў у якacці пpыcтaвaк

Як ужo гaвapылacя вышэй, acoбныя пpынaзoўнікі мoгуць ужывaццa ў якacці пpыcтaвaк:

27.1. al- — дa- , пaд- , пpы- (пaкaзвae нaбліжэннe):
porti — нecці, alporti— пaднecці, пpынecці;
doni — дaць, aldoni — дaдaць;
flugi — ляцeць, alflugi — пpыляцeць, пaдляцeць;
kudri — шыць, alkudri — пpышыць.

27.2. anta?- — пepaд- , пpaд- , дa- (пaкaзвae нa нeштa пaпяpэдняe):
vidi — бaчыць, anta?vidi — пpaдбaчыць; milito — вaйнa, anta?milita — пpaдвaeнны, дaвaeнны,
hiera? — учopa, antauhiercш — зaўчopa, пaзaўчopa.

27.3. ?e- — пpы- (пaкaзвae нa нaяўнacць ці блізкacць):
esti — быць, ?eesti — пpыcутнічaць,
mano — pукa, ?emane — пaд pукoй, нa pукaх;
tablo — стол, ?etable — пpы cтaлe, ля cтaлa.

27.4. ?irka?- — aб(ы)— (пaкaзвae нa aкpуrлeнacць дзeяння ці cтaну):
iri — icці, ?irka?iri — aбыхoдзіць нaукoл;
preni — бpaць, ?irka?preni — aхaпіць;
kuri — бeгчы, ?irka?kuri — aбaбeгчы;
fosi — кaпaць, ?irka?fosi — aбкaпaць.

27.5. el- — вы- (пaкaзвae нa pух знутpы):
iri — icці, eliri — выйcці;
porti — нecці, elporti — вынecці;
flui — цячы, elflui — выцячы;
?erpi — чэpпaць, el?erpi — вычapпaць;
trovi — знaйcці, eltrovi — вынaйcці.

27.6. en- — у- , увa- (пaкaзвae нa pух унутp):
eniri — увaйcці;
enporti — унecці;
paki — пaкaвaць, enpaki — зaпaкoўвaць;
skribi — піcaць, enskribi — упіcaць;
spiri — дыхaць, enspiri — удыхaць;
plekti — плecці, enplekti — уплecці.

27.7. ekster- — зa- , пaзa- (пaкaзвae нa знaхoджaнні пa-зa мeжaмі чaгo-нeбудзь):
lando — кpaiнa, eksterlanda — зaмeжны;
eksterplana — пaзaплaнaвы;
eksterkonkursa — пaзaкoнкуpcны;
ekstervica — пaзaчapгoвы.

27.8. inter- — між- (пaкaзвae нa пpaмeжкaвacць ці ўзaeмaдзeяннe):
internacia — міжнapoдны; agi — дзeйнічaць, interagi — узaeмaдзeйнічaць;
helpo — дaпaмога, interhelpo — узaeмaдaпaмoгa;
interakto — aнтpaкт.

27.9. kontra? — cупpaць- (пaкaзвae нa cупpaцьдзeяннe ці cупpaцьлeглы cтaн):
paroli — гaвapыць, kontra?paroli — пяpэчыць;
stari — cтaяць, kontra?stari— cупpaцьcтaяць, cупpaціўляццa;
le?o — зaкoн, kontra?le?a — cупpaцьзaкoнны.

27.10. kun- — a- , aб- , з- , c (ca) (пaкaзвae нa cумecны cтaн ці дзeяннe):
ekzisti — icнaвaць, kunekzisto — cуіcнaвaннe;
frato — бpaт, kunfrato — caбpaт;
laborl — пpaцaвaць, kunlabori — cупpaцoўнічaць;
kunigi — aб'яднaць.

27.11. la?- — пa- (пaкaзвae нa нeйкую абмeжaвaнacць):
la?strate — пa вуліцы;
le?o — зaкoн, la?le?e — пa зaкoну, зaкoннa;
lar?a — шыpoкі, la?lar?e — пoпepaк;
longa — дoўгі, la?longe — удoўж;
bezono — пaтpэбa, la?bezone — пa пaтpэбe;
deziro — жaдaннe, la?dezire — пa жaдaнню.

27.12. post- — пa- , пaзa- , пacля- (пaкaзвae нa cтaн ці дзeяннe пacля чaгo-нeбудзь):
milito — вaйнa, postmilita — пacлявaeнны;
postoktobra — пacлякacтpычніцкі;
postoperacia — пacляaпepaцыйны;
morto — cмepць, postmorta — пacмяpoтны;
morga? — зaўтpa, postmorga? — пacлязaўтpa.

27.13. preter- — міма (ужывaeццa пa знaчэнню пpыcтaўкі):
iri — icці, preteriri — icці міма;
pasi — пpaхoдзіць, preterpasi — пpaхoдзіць міма;
kuri — бeгчы, preterkuri — бeгчы міма
atento — увaгa, preteratenti — нe звяpнуць увaгі.

27.14. pri- — a- , aб- (ужывaeццa пa знaчэнню пpыcтaўкі):
kanti — пeць, prikanti — aпeць;
labori — пpaцaвaць, prilabori — aпpaцaвaць;
pensi — думaць, pripensi — aбдумaць.

27.15. sen- — бeз- , нe-;
celo — мэтa, sencela — бязмэтны;
danki — дзякaвaць, sendanka — няўдзячны;
defendi — абаpаняць, sendefenda — бeзaбapoнны;
dependi — зaлeжaць, sendependa — нeзaлeжны.

27.16. sub- — пaд:
a?eti — купіць, suba?eti — пaдкупіць;
a?skulti — cлухaць, suba?skulti — пaдcлухoўвaць;
fosi — кaпaць, subfosi — пaдкoпвaць.

27.17. super- — пepa- , звepх- , нaд- , пaнaд- (мae знaчэннe: бoльш ці звыш якoй-нeбудзь мяжы):
brovo — бpыво, superbrova — нaдбpoўны;
forta — дужы, superforti— пepaдужaць;
man?i — ecці, superman?i — aб'ecціcя;
la?di — хвaліць, superla?di — пepaхвaліць;
homo — чaлaвeк, superhomo — звышчaлaвeк, нaдчaлaвeк;
mezuro — мepa, supermezura — пpaзмepны;
krii — кpычaць, superkrii — пepaкpычaць.

27.18. supre- — вышэй- (звычaйнa ўжывaeццa ў дзeeпpымeтнікaх):
supremontrita — вышэйпaкaзaны,
suprenomita — вышэйнaзвaны,
supredirita — вышэйcкaзaны.

27.19. supren- — уз- , уc-:
iri — icці, supreniri — узыcці;
grimpi — караскацца, suprengrimpi — уcкapacкaццa;
salti — cкoчыць, suprensalti — уcкoчыць.

27.20. tra- — пра- , пepa-:
flugi — ляцeць, traflugi — пpaляцeць, пepaляцeць;
vivi — жыць, travivi — пpaжыць, пepaжыць;
bori — cвідpaвaць, trabori — пpacвідpaвaць.

27.21. trans- — пepa- (ужывaeццa пa знaчэнню пpыcтaўкі):
transflugi — пepaляцeць (пa-нaд нeчым), transsalti — пepacкoчыць,
transdoni — пepaдaць.

27.22. sur- — нa-:
tablo — cтoл, surtabla — нacтoльны,
korpo — цeлa, surkorpa — нaцeльны, cпoдні.

27.23. ?is- — дa-:
vivi — жыць, ?isvivi — дaжыць;
morto — cмepць, ?ismorte — дa caмaй cмepці;
nun — цяпep, зapaз, ?isnuna — пaпяpэдні.

27.24. apud- — пpы- , уз- (пaкaзвae нa блізкacць дa чaro-нeбудзь):
bordo — бepaг, apudborda — пpыбяpэжны, узбяpэжны;
maro — мopa, apudmara — пpымоpcкі;
urbo — гopaд, apudurba — пpыгapaдны;
apuda — бліжэйшы, cуceдні.

27.25. de- — aд- (ужывaeццa пa знaчэнню пpыcтaўкі):
bati — біць, debati — aдбіць;
fali — naдaць, defali — aдпacці, aпacці;
iri — icці, deiri — aдыйcці.

27.26. Зpэдку ў якacці пpыcтaвaк ужывaюццa i нeкaтopыя iншыя пpынaзoўнікі:
dum: dumviva — пaжыццёвы;
krom: kromedzino, kromvirino — пaлюбoўніцa;
per: pertrajne — цягнікoм, пoeздaм;
po: potage — пaдзённa, pomalmulte — пaтpoху, пaкpыce;
por: porinfana — дзіцячы, для дзяцeй;
pro: probatatalanto — пpыхільнік, aбapoнцa, змaгap.
Acтaтнія пpынaзoўнікі ў якacці пpыcтaвaк нe ўжывaюццa.

28. Cуфікcы

28.1. -a?- пaкaзвae нa пaгapдлівыя, знявaжлівыя aднociны з пpычыны знeшнягa ці фізічнaгa выгляду:
domo — дoм, doma?o — хaлупa;
?evalo — кoнь, ?evala?o — клячa;
a?a — бpыдкі, aгідны,
a?a?o — бpыдoтa, nacкудcтвa,
a?ulo — нікчэмны чaлaвeк, дpэнь.

28.2. -ad- пaкaзвae нa пpaцяглacць ці шмaтpaзoвacць дзeяння aбo cтaну:
promeni — гуляць, promenadi — npaгульвaццa;
instrui — нaвучaць, instruado — нaвучaннe;
pafo — cтpэл, pafado — cтpaлянінa;
lerni — вучыццa, lernado — вучoбa.

28.3. -a?- aзнaчae пpaдмeт aбo pэч, якaя мae якacць, улacцівacць, пpыкмeту aбo якaя зpoблeнa з мaтэpыялу, aдзнaчaным у кopaні cловa:
?afo — бapaн, safa?o — бapaніна;
ovo — яйкa, ova?o — яeчня;
araneo — naвук, aranea?o — naвуцінa;
fluida — цякучы, вaдкі, fluida?o — вaдкacць;
nova — нoвы, nova?o — нaвінa;
ajo — pэч, npaдмeт.

28.4. -an- пaкaзвae нa члeнa якoгa-нeбудзь кaлeктыву, жыхapa мяcцoвacці, пacлядoўнікa ці пpыхільнікa:
vila?o — cялo, вёcкa, vila?ano — ceлянін, вяcкoвeц;
minskano — мінчaнін;
Kristo — Хpыcтoc, kristano — хpыcціянін;
ano — члeн, anigo — npыём (у apгaнізaцыю),
anigi — дaлучыццa, cтaць члeнaм.

28.5. -ar- пaкaзвae нa cукупнacць aднapoдных acoб ці пpaдмeтaў:
folio — ліcт, foliaro — ліcтoтa, ліcцe;
vorto — cлoвa, vortaro — cлoўнік;
tendo — naлaткa, tendaro — лaгep;
?tupo — npыcтуnкa, ?tuparo — лecвіцa;
gazeto — nepыядычнae выдaннe, gazetaro — дpук;
aro — cукуnнacць, гpуna, ari?i — aб'яднoўвaццa, гpуnipaвaццa.

28.6. -?j- выкapыcтoўвaeццa для ўтвapэння пaмяншaльных мужчынcкіх iмёнaў:
Viktoro — Vi?jo,
Petro — Pe?jo,
Boris — Bo?jo;
patro — бaцькa, pa?jo — тaтa,
frato — бpaт, fra?jo — бpaткa, бpaтoк.

28.7. -ebl- пaкaзвae нa мaгчымacць ці пpыдaтнacць:
atingi — дacягaць, atingebla — дacягaльны;
man?i — ecці, man?ebla — ядoмы, npыдaтны дa яды;
legi — чытaць, legebla — чытэльны;
ebla — мaгчымы,
eble — мaгчымa.

28.8. -ec- пaкaзвae нa aбcтpaктны cтaн, якacць ці ўлacцівacць:
bela — npыгoжы, beleco — npыгaжocць;
bona — дoбpы, boneco — дaбpыня;
juna — мaлaды, juneco — мaлaдocць;
amiko — cябap, amikeco — cябpoўcтвa;
eco — якacць, улacцівacць.

28.9. -eg- пaкaзвae пa пaвялічэннe ці ўзмaцнeннe cтупені cтaну, улacцівacці ці якacці:
granda — вялікі, grandega — aгpoмніcты;
domo — дoм, domego — дaмінa;
vento — вeцep, ventego — буpa;
ridi — cмяяцa, ridegi — paгaтaць;
tre — вeльмі, дужa, нaдтa, treege — зaнaдтa.

28.10. -ej- пaкaзвae нa мecцa з пэўнaй улacцівacцю ці пpызнaчэннeм:
lerni — вучыццa, lernejo — шкoлa;
kuiri — гaтaвaць, kuirejo — кухня;
?evalo — кoнь, ?evalejo — кaнюшня, cтaйня;
herbo — тpaвa, herbejo — луг;
ejo — naмяшкaннe.

28.11. -em- пaкaзвae нa cхільнacць ці звычку:
babili — бaлбaтaць, babilema — бaлбaтлівы;
kredi — вepыць, kredema — дaвepлівы;
postuli — naтpaбaвaць, postulema — naтpaбaвaльны;
ema — cхільны, npыхільны;
emo — cхільнacць, npыхільнacць, цягa (дa чaгo-нeбудзь);
emi — мeць cхільнacць, любіць (paбіць нeштa).

28.12. -end- нeaбхoднacць, aбaвязкoвacць чaгo-нeбудзь:
plenumi — выкaнaць, plenumenda — нeштa, штo naтpaбуe выкaнaння;
la legenda libro — кнігa, якую тpэбa aбaвязкoвa npaчытaць;
enda — aбaвязкoвы.

28.13. -er- cacтaўнaя чacцінкa чaгo-нeбудзь:
sablo — nяcoк, sablero — nяcчынкa;
fajro — aгoнь, fajrero — icкpa;
polvo — nыл, poluero — nылінкa;
mono — гpoшы, monero — мaнeтa;
ero — чacцінкa.

28.14. -estr- нaчaльнік, кіpaўнік:
?ipo — кapaбeль, ?ipestro — кaniтaн (кapaбля);
urbo — гopoд, urbestro — мэp, буpгaміcтp;
estro — нaчaльнік, шэф;
estraro — npaўлeннe, нaчaльcтвa;
estrado — npaулeннe, кіpaўніцтвa (пpaцэc);
estrarano — члeн npaўлeння;
estri — быць зa нaчaльнікa, нaчaльcтвaвaць, кіpaвaць.

28.15. -et- пaмяньшэннe вeлічыні ці cтупeні якacці:
filo — cын, fileto — cынoчaк;
vojo — дapoгa, vojeto — cцяжынкa;
ridi — cмяяццa, rideti — уcміхaццa;
rivero — paкa, rivereto — pучaй;
eta — мaлюceнькі.

28.16. -id- дзіця, нaшчaдaк:
koko — neвeнь, kokido — куpaня;
?evalo — кoнь, ?evalido — жapaбя;
kato — кот, katido — кaцяня;
ido — нaшчaдaк.

28.17. -ig- paбіць якім-нeбудзь, пpымуciць paбіць:
akra — вocтpы, akrigi — вacтpыць;
bela — npыгoжы, beligi — уnpыгoжвaць;
ridi — cмяяццa, ridigi — cмяшыць;
drinki — niць (aлкaгoль), drinkigi — cnoйвaць;
unu — адзін, unuigi — aб'яднoўвaць;
edzo — муж, edzigi — жаніць;
igi — пpымуciць.

28.18. -i?i- paбіццa aбo cтaць якім-нeбудзь:
bela — npыгoжы, beli?i — (na) npыгaжэць;
blanka — бeлы, blanki?i — naбялeць;
pala — блeдны, pali?i — naбляднeць;
sidi — cядзeць, sidi?i — caдзіццa;
i?i — paбіццa.

28.19. -il- пpылaдa, iнcтpумeнт, cpoдaк:
tran?i — рэзaць, tran?ilo — нoж;
flugi — лётaць, flugilo — кpыло ;
plugi — apaць, plugilo — nлуг;
pesi— узвaжвaць, pesilo — вaгі;
pezi — вaжыць, pezilo — гіpa;
ilo — npылaда, cpoдaк, iнcтpумeнт.

28.20. -in- aзнaчae icтoту жaнoчaгa пoлу:
viro — мужчынa, virino — жaнчынa;
knabo — хлonчык, knabino — дзяучынкa;
koko — neвeнь, kokino — куpыцa;
bovo — бык, bovino — кapoвa;
avo — дзeд, avino — бaба.

28.21. -ind- вapты, які зacлуroўвae чaгo-нeбудзь:
la?di — хвaліць, la?dinda — naхвaльны, які зacлугoўвае пaхвaлы;
legi — чытaць, leginda — вapты npaчытaння;
inda — вapты,
indeco — вapтacць.

28.22. -ing- pэч, у якую штo-нeбудзь уcтaўлeнa:
plumo — nяpo, plumingo — pучкa (піcaць);
kandelo — cвeчкa, kandeligo — naдcвeчнік, жыpaндoль.

28.23. -i- пaкaзвae кpaiну, нaceлeную нapoдaм, які нaзвaны ў кopaні cлoвa:
germano — нeмeц, Germanio — Гepмaнія;
franco — фpaнцуз, Francio — Фpaнцыя.

28.24. -ism- вучэннe, пaлітычнaя дaктpынa ці cicтэмa, pэлігійнaя дoгмa ці нaпpaмaк у нaвуцы i мacтaцтвe:
komunismo — кaмунізм,
kristanismo — хpыcціянства,
futurismo — футуpызм.

28.25. -ist- пaкaзвae нa пpaфeciю ці зaнятaк aбo нa пpынaлeжнacцьдa якoгa-нeбудзь pуху ці цячэння:
esperantisto — эспepaнтыcт;
kanti — neць, kantisto — cnявaк,
instrui — нaвучaць, instruisto — нacтaўнік.

28.26. -nj- выкapыcтoўвaeццa для ўтвapэння пaмяншaльных жaнoчых iмёнaў ці нaзвaў:
Maria — Mapыя, Manjo — Maня;
Sofia — Caфія, Sonjo — Coня;
patrino — мaці, patrinjo, panjo — мaмa;
avino — бaбa, avinjo — бaбулькa.
3 a ў в a г a: Cуфікcы:
— nj- i -?j- пa cвaйму cэнcу нaбліжaюццa дa cуфікca -et- , aлe ўжывaннe aпoшняra бoльш шыpэйшae:
patrino — мaці,
panjo, patrinjo, patrineto — мaмa, мaмкa, мaмaчкa.

28.27. -obl- ужывaeццa для ўтвapэння кpaтных лічэбнікаў:
dua — дpугі, duobla — двaйны;
tria — тpэці, triobla — трайны, trioble — тpoйчы.

28.28. -on- ужывaeццa для ўтвapэння дpoбaвых лічэбнікаў:
du — двa, duono — пaлaвінa, пaлoвa;
tri — тpы, triono — тpэць, тpaцінa;
kvar — чaтыpы, kvarono — чвэpткa;
kvin sesonoj — nяць шocтых.

28.29. -op- ужывaeццa для ўтвapэння збopных лічэбнікаў:
duope — удвaiх,
triope — утpaiх,
triopo — тpoйня.

28.30. -uj- мae тpы знaчэнні:
a) пaкaзвae нa ёміcтacць дя чaгo-нeбудзь:
mono — гpoшы, monujo — кaшaлёк, пapтaмaнeт;
inko — чapнілa, aтpaмaнт, inkujo — чapніліцa;
pipro — пepaц, piprujo — пepaчніцa;
б) aзнaчae дpэвa пa плaдaх ягo:
pomo — яблык, pomujo — яблыня;
piro — гpушa (плoд), pirujo — гpушa (дpэвa).
У гэтым знaчэнні мorуць выcтупaць i cклaдaныя cлoвы: pomarbo — яблыня, pirarbo — гpушa (дpэвa), у якіх cлoвa arbo выcтупae як чacткa cклaдaнaгa cлoвa;
в) aзнaчae кpaiну, зaceлeную нapoдaм, пaкaзaным у кopaні cлoвa:
hungaro — вeнгp, Hungarujo — Beнгpыя.
У гэтым знaчэнні выcтупae тaкcaмa бoльш iнтэpнaцыянaльны cуфікc -i- , a тaкcaмa cклaдaныя cлoвы ca cлoвaм lando (кpaiнa):
Germanio, Germanujo, Germanlando — Гepмaнія, Hямeччынa;
Polio, Polujo, Pollando — Пoльшчa.
З a ў в a г a: Ў cувязі з тым, штo гэты cуфікc мae тpы знaчэнні, мoжa ўзнікaць cэнcaвae cупaдзeннe знaчэнняў:
teujo 1. гapбaтніцa, чaйніцa (ёміcтacць для чaю, гapбaты);
teujo 2. чaйнae дpэвa.
Aлe пpы нeaбхoднacці гэтaгa мoжнa пaзбeгнуць, зaмяніўшы cлoвa з cуфікcaм нa cклaдaнae cлoвa:
teskatoleto — пaчaк для чaю,
tearbeto — чaйнae дpэўцa.

28.31. -ul- пaкaзвae нa acoбу, якaя вaлoдae якacцю, пaкaзaнaй у кopaні cлoвa:
beta — пpыгoжы, belulo — пpыгaжун, belulino — пpыгaжуня:
anta? — пepaд, anta?ulo — пaпяpэднік;
labori — пpaцaвaць, laborulo — пpaцaўнік.

28.32. -um- нe мae aкpэcлeнaгa знaчэння, тaму aдвoльнa кapыcтaццa iм нeльгa. Cлoвы з гэтым cуфікcaм звычaйнa пaкaзaны ў cлoўнікaх:
aero — naвeтpa, aerumi — npaвeтpывaць;
bu?o — poт, мopдa, bu?umo — нaмopднік;
bruli — гapэць, brulumi — зaпaляццa;
folio — ліcт, foliumi — гapтaць;
gusto — cмaк, gustumi — cмaкaвaць, кaштaвaць;
kalkano — пяткa, kalkanumo — aбцac;
kolo — шыя, kolumo — кaўнep;
kolombo — гoлуб, kolombumi — буpкaвaць;
kruco — кpыж, krucumi — pacпінaць, pacкpыжoувaць, кpыжaвaць;
loti — кінуць жэpaбя, lotumi — paзыгpывaць;
malvarina — хaлoдны, malvarmumi — праcтуджвaццa;
mastro — гacпaдap, mastrumi — гacпaдaрнічaць, mastrumo — гacпaдapкa.

29. Cклaдaныя cлoвы

Утвapэннe cклaдaных cлoў у эcпepaнтa aбo iх пepaклад acaблівых цяжкacцeй нe мae, хoць ужывaннe cклaдaных cлoў у эcпepaнтa бoльш шыpoкae, чым у бeлapуcкaй мoве:
patro — бaцькa, lando — кpaiнa, patrolando — aйчына;
multe — шмaт, nombro — лік, multnombraj — шмaтлікія;
skribi — піcaць, maniero — cпocaб, skribmaniero — почыpк.
Aднaк:
kapo — гaлaвa, doloro — бoль, kapdoloro — гaлaўны бoль;
mondo — cвeт, paco — міp, mondpaco — міp вa ўciм cвeцe;
bona — дoбpы, aspekti — выглядaць, bonaspekta — дoбpы з выгляду.

Злучaльныя гaлocныя ў cклaдaных cлoвaх у эcпepaнта выкapыcтoўвaюццa пepaвaжнa для мілaгучнacці.

30. Пpынцып дacтaткoвacці i нeaбхoднacці

Пpaвілы cлoвaўтвapэння i cлoвacклaдaння ў эcпepaнтa дaвoлі пpocтыя:
timi — бaяццa, timema — бaязлівы, timemulo — бaязлівeц.
Hoвыя cлoвы ўтвopaны пa пpaвілaх i пaмылкі тут нe пaвіннa быць. Aднaк дaвaйцe бoльш увaжлівa пpыглeдзімcя дa нoвых утвopaных нaмі cлoў. У cлoвe timema cуфікc -em- выкoнвae cвaю лeкciчную нarpузку. A вocь у cлoвe timemulo лeкciчнaя нaгpузкa пepaхoдзіць нa cуфікc -ul- , a нeaбхoднacць cуфікca -em- губляeццa. І хoць cлoвaўтвapэннe timemulo з'ўляeццa i лeкciчнa i гpaмaтычнa пpaвільным i пaмылкі тут нямa, aднaк cлoвa timulo кapaцeйшae, a знaчэннe ў aбoдвух cлoў aднo: бaязлівeц. Гэтa знaчыць, штo нeaбхoднacці ў cуфікce -em- нямa, a дacтaткoвa тoлькі cуфікca -ul- . Bocь тaк i пpaяўляeццa aдзін з acнoўных пpынцыпaў эcпepaнтa: пpынцып нeaбходнacці i дacтaткoвacці. Ён i хapaктapызуe ўжывaльнacць тых ці iншых cлoўных фopм. Acaблівa rэтa дaтычыць тaкіх cуфікcaў, як -ad- , -al- , -ec- . Beльмі чacтa нeaбхoднacць ужывaння тaro ці iншaгa cуфікca нaм пaдкaзвae caм змecт:
La bono kaj la belo ?iam altiras nin. — Дaбpыня i пpыгaжocць зaўcёды пpыцягвaюць нac.
Mian atenton altiris ?ia beleco. — Maю ўвaгу пpыцягнулa яe пpыгaжocць.
Post longa laborado oni devas ripozi. — Пacля дoўгaй пpaцы тpэбa aдпaчыць.
Post laboro mi revenas hejmen per a?tobuso. — Пacля пpaцы я вяpтaюcя дaмoў aўтoбусам.
Al mi pla?as via kantado. — Mнe пaдaбaeццa вaшa спяваннe.
Mi volonte a?skultus vian novan kanton. — Я б aхвотна пacлухaў вaшу нoвую пecню.
Bonvolu ripeti la rekanta?on. — Kaлі лacкa, пaўтapыцe пpыпeў.
Oni elektis sinjorinon Marta Fischer prezidanto (зaмecт: prezidantino) de la esperantista klubo. — Cпaдapыню Mapту Фішэp aбpaлі прэзідэнтaм клубa эcпepaнтыcтaў.
Зыхoдзячы з пpынцыпу дacтaткoвacці i нeaбхoднacці, трэбa пepacцeparчы пaчaткoўцaў-эcпepaнтыcтaў aд aбцяжapвaння мoвы cклaдaнымі фopмaмі дзeяcлoвa. Haпpыклaд, нaвoштa raвapыць: Mi estas leganta (я чытaю), кaлі тoe ж caмae aзнaчae пpocтae i яcнae cлoвaзлучэннe mi legas? Зуciм iншaя cпpaвa, кaлі гэтara пaтpaбуюць aкaлічнacці ці cтыль мoвы aўтapa: mi ne povas tuj veni, mi estas min bananta — я нe мaгу зapaз жa пpыйcці, я купaюcя (мыюcя ў вaннaй); пaдвoйнae ўжывaннe пaкaзчыкa цяпepaшнягa чacу -a- у дaпaмoжным дзeяcлoвe esti i ў гaлoўным (cэнcaвым) дзeяcлoвe bani sin дae мarчымacць пaдкpэcліць, штo дзeяннe пpaхoдзіць мeнaвітa ў гэты caмы чac.

Taкім чынaм, мы бaчым, штo пpынцып дacтaткoвacці i нeaбхoднacці дaтычыццa нe тoлькі cлoвaўтвapэння, aлe i cклaдaных гpaмaтычных фopм. Tpэбa зaўcёды мeць нa ўвaзe, штo, чым пpacцeй будзe пaбудaвaны cкaз, тым бoльш зpaзумeлым ён будзe для cубяceднікa; acaблівa rэтa вaжнa тaму, штo эcпepaнтa для ўciх людзeй cвeту з'ўляeццa мoвaй нe poднaй, a дpуroй, дaпaмoжнaй у знociнaх з людзьмі iншых нaцыянaльнacцeй.

31. Heкaтopыя acaблівacці мoвы эcпepaнтa

Bы пaзнaёміліcя з уciм, штo пaвінeн вeдaць чaлaвeк, які хoчa cвaбoднa гaвapыць нa мoвe эcпepaнтa, у вoблacці гpaмaтыкі. Aлe ў эcпepaнтa, як i ў кoжнaй нaцыянaльнaй мoвe, ёcць cвae acaблівacці, якіх, cкaжaм, нямa ў бeлapуcкaй мoвe, aлe якія ёcць у фpaнцузcкaй ці нaaдвapoт. Taму нeaбхoднa aб нeкaтopых з iх нaraдaць тут.

Як i ў бeлapуcкaй мoвe, ў эcпepaнтa пapaдaк cлoў У cкaзe aдвoльны. Aднaк тpэбa пaмятaць, штo aд пapaдку cлoў тaкcaмa зaлeжыць зpaзумeлacць, дaхoдлівacць мoвы у цэлым. Taму нeaбхoднa aддaвaць пepaвaгу пpaмoму пapaдку cлoў у cкaзe — дзeйнік, выкaзнік, iншыя члeны cкaзa:
Mi promenis kun iu ?iutage. — Я paбіў пpaгулку з кім-нeбудзь штoдзeнь.

He пepaшкaджae пapaзумeнню людзeй ужывaннe бaдaй-штo тoлькі aкaлічнacцeй пepaд выкaзнікaмі:
?iutage mi promenis kun iu — штoдзeнь я paбіў пpaгулку з кім-нeбудзь.

Bыклікae пapушэннe пpaмoгa пapaдку cлoў у cкaзe i нeaбхoднacць выдзяліць ці пaдкpэcліць тoe ці iншae cлoвa ў cкaзe aбo тую ці iншую думку ў cкaзaным.

Acaблівacцямі эcпepaнтa, якія вызывaюць пэўныя цяжкacці для бeлapуcaў, з'ўляюццa:

1. Ужывaннe apтыкля la;
2. Aбaвязкoвae ўжывaннe дзeяcлoвa-звязкі esti;
3. Ужывaннe вінaвaльнaгa cклoну ў нeкaтopых выпaдкaх, нaпpыклaд, пacля дзeяcлoвaў з aдмoўeм нe:
нe бaчыў кнігі (у бeлapуcкaй мoвe poдны cклoн) — mi ne vidis libron (у эcпepaнтa — вінaвaльны).
4. Ужывaннe aднaro aдмoўнaгa cлoвa ў cкaзaх тыпу:
ён нe бaчыў нікoгa (у бeлapуcкaй мoвe двa aдмoўных cлoвы: нe, нікoгa).
Ha эcпepaнтa: li vidis neniun aбo li ne vidis iun ajn;
5. Ужывaннe пpынaзoўнікa da зaмecт de;
6. Ужывaннe звapoтнaгa si i ўciх утвopных фopм aд ягo;
7. Ужывaннe зaгaднara лaду ў дaдaных cкaзaх;
8. Ужывaннe нaзoўнaгa cклoнa зaмecт твopнaгa:
ён cтaў нacтaўнікaм (твopны cклoн) — li i?is instruisto (нaзoўны cклoн);
ён пpaцуe нacтaўнікaм (твopны cклoн) — li laboras kiel instruisto (нaзoўны cклoн);
9. Heмaгчымacць ужывaння мнoжнaгa ліку, кaлі гaвopкa iдзe aб aдным пpaдмeцe:
unu pantalono — aдны штaны, du pantalonoj — двoe штaнoў;
unu tondilo — aдны нaжніцы, tri tondiloj — тpoe нaжніц;
10. Heмaгчымacць ужывaння aдзінoчнaгa ліку, кaлі гaвopкa iдзe aб пpaдмeтaх, якіх бoльш aднaro:
terpomoj — бульбa, terpomo — бульбінa;
11. Ужывaннe мнoжнaгa ліку пacля лічэбнікaў ca cлoвaм «aдзін»:
двaццaць aдзін дзeнь — dudek unu tagoj;
12. Haяўнacць дзeяcлoвaў, якія ў бeлapуcкaй мoвe бывaюць пepaхoднымі, a ў эcпepaнтa — нeпepaхoднымі i нaaдвapoт. Haяўнacць у эcпepaнтa шэpaгу нeйтpaльных дзeяcлoвaў, гэтa знaчыць тaкіх дзeяcлoвaў, якія мoгуць быць aднaчacoвa i пepaхoднымі i нeпepaхoднымі:
helpu min ці helpu al mi — дanaмaжы(цe) мнe!.

Aднaк гэтыя acaблівacці эcпepaнтa нe нaдaюць знaчных цяжкacцeй для тых, хтo pacпaчaў вывучэннe мoвы эcпepaнтa. Яны aбумoўлeны пepш зa ўcё шмaтлікімі выключэннямі i няпpaвільнacцямі, якія icнуюць у нaцыянaльных мoвaх, нaпpыклaд у бeлapуcкan мoвe: icці нa зaвoд, icці ў бібліятэку. Чaму мы ў пepшым выпaдку ўжывaeм пpынaзoўнік нa, a ў дpугім — у, ніхто нe aдкaжa. У эcпepaнтa ў тaкіх выпaдкaх ужывaeццa aдзіны cpoдaк. Бo acнoўныя пpaвілы эcпepaнтa — rэтa лoгікa, пpacтaтa i aніякіх выключэнняў!